Έκθεση - Αφιέρωμα στην Αρτεμίζια Τζεντιλέσκι, στην Εθνική Πινακοθήκη του Λονδίνου

Η Εθνική Πινακοθήκη του Λονδίνου παρουσιάζει μία μεγάλη έκθεση – αφιέρωμα στην Αρτεμίζια Τζεντιλέσκι, μία από τις πιο αναγνωρίσιμες γυναίκες ζωγράφους στην Ιστορία της Τέχνης και ταυτόχρονα  πρωτοπόρα φεμινίστρια. Η έκθεση, που εγκαινιάστηκε στις 3 Οκτωβρίου και θα διαρκέσει ως τις 24 Ιανουαρίου 2021, παρουσιάζει εμβληματικά αριστουργήματα της αλλά και τα ερωτικά γράμματα της προς τον εραστή της, τον Φλωρεντίνο Φραντσέσκο Μαρία ντι Νικολό Μαρίνγκι.

Αυτοπροσωπογραφία, Artemisia Gentileschi // Αρτεμιζία Τζεντιλέσκι

---

Η έκθεση «Αρτεμίζια» συγκεντρώνει τριάντα έργα από δημόσια ιδρύματα και ιδιωτικές συλλογές. Οι πλειονότητα των «δανεισμένων» έργων δεν έχει εκτεθεί ποτέ ξανά στην Αγγλία. 
​
Το πιο πρώιμο έργο της έκθεσης είναι το «Η Σουζάνα και οι δύο γέροντες», το οποίο και φιλοτέχνησε όταν ήταν μόνο 17 ετών. Η Αρτεμιζία γυρνούσε σε αυτό το έργο σε όλη της την καριέρα, προσεγγίζοντας κάθε φορά το θέμα με φρέσκα ματιά. Και το τελευταίο καταγεγραμμένο της έργο έχει αυτό το θέμα και δημιουργήθηκε 42 χρόνια αργότερα. 

Το έργο αποκαλύπτει την ευαισθησία της Αρτεμιζία πάνω σε θέματα που αφορούν τη γυναικεία σεξουαλική εκμετάλλευση και κακοποίηση. Λέγεται πως η νεαρή και όμορφη Σουζάνα, έπεσε θύμα εκβιασμού από δύο υπερήλικες που ήθελαν να συνευρεθούν μαζί της ερωτικά. Την εκβίασαν πως αν δεν ανταποκριθεί στις σεξουαλικούς τους ορέξεις θα την συκοφαντήσουν πως την έπιασαν με νεαρό εραστή. Σύμφωνα με τον Μωσαϊκό Νόμο η μοιχεία τιμωρείται με θάνατο. Η Σουζάνα δεν ενέδωσε στον εκβιασμό τους και προτίμησε τη δική. Τελικά, η κοπέλα αθωώθηκε.

Η Σουζάνα και οι δύο γέροντες - Artemisia Gentileschi // Αρτεμιζία Τζεντιλέσκι

---

Η Αρτεμίζια Τζεντιλέσκι γεννήθηκε  στη Ρώμη. Πατέρας της ήταν ο ζωγράφος  Οράτσιο Τζεντιλέσκι και η ίδια παίρνει τα πρώτα της μαθήματα στο στούντιο του πατέρα της. Ως μαθητευόμενη, αναμίγνυε βερνίκια και χρωστικές ουσίες και διδασκόταν δημιουργικές τεχνικές όπως το κιαροσκούρο (chiaroscuro) που ήταν το χαρακτηριστικό της ρωμαϊκής ζωγραφικής στις αρχές του 17ου αιώνα.

Τη συνεπήρε η χαρακτηριστική μπαρόκ τεχνοτροπία του μεγάλου δασκάλου Μικελάντζελο Μερίζι ντα Καραβάτζο και η επαναστατική τεχνική των δραματικών φωτοσκιάσεων που εισήγαγε, οι οποίες σφράγισαν την μπαρόκ σχολή της ζωγραφικής. 

Η Αρτεμισία είχε χάσει την μητέρα της στα 12 της  και μεγάλωνε σε ένα σκληρό, συχνά βίαιο οικογενειακό περιβάλλον.

Το 1611 ο συνεργάτης του πατέρα της και δάσκαλος της στην προοπτική, ο 30χρονος ζωγράφος Αγκοστίνο Τάσι βίασε την Αρτεμισία, που τότε ήταν 18 χρονών.

Της υποσχέθηκε γάμο, ωστόσο η υπόσχεση δεν εκπληρώθηκε και, εννέα μήνες μετά τον βιασμό, ο πατέρας Τζεντιλέσκι άσκησε δίωξη κατά του Τάσι ο οποίος, ύστερα από δίκη επτά μηνών, αφέθηκε ελεύθερος. Ήταν προστατευόμενος του Πάπα, συνεργαζόταν με τον Οράτιο σε τοιχογραφίες στο παπικό Παλάτσο Κιρινάλε.

Κατά τη διάρκεια της δίκης, οι δικαστές, παρά το ότι είχαν μία μάλλον ευνοϊκή στάση απέναντι στην Αρτεμίσια και τον πατέρα της, πρότειναν μία συνηθισμένη και πλήρως αποδεκτή βαρβαρότητα, πού ήταν το «δικαστικό βασανιστήριο». Δηλαδή, ο βασανισμός ενός μάρτυρα, με σκοπό να ελεγχθεί αν θα επιμένει στην αλήθεια των όσων καταθέτει, υπό την πίεση του φρικτού σωματικού πόνου.   
​
Η Αρτεμίσια αποδέχτηκε τον βασανισμό της, προκειμένου να δικαιωθεί. Για την περίπτωσή της επιλέχθηκε ένα βασανιστήριο με σχοινιά, τα οποία περνούσαν ως θηλιές στα δάχτυλα της και καθώς τεντώνονταν προκαλούσαν φοβερό πόνο. Προκειμένου να διεκδικήσει τη δικαίωσή της είχε αποδεχτεί ακόμα και το ρίσκο να προκληθεί κάποια μόνιμη βλάβη στα χέρια της, εξαιτίας της οποίας ίσως και να μην μπορούσε πλέον να ζωγραφίζει. Τη στιγμή λοιπόν που εξασκήθηκε στα δάχτυλά της η ύψιστη πίεση συνέχισε να υποστηρίζει κραυγάζοντας ότι λέει την αλήθεια και έπεισε τελικά τους δικαστές. 

Η Ιουδήθ αποκεφαλίζει τον Ολοφέρνη - Artemisia Gentileschi // Αρτεμιζία Τζεντιλέσκι

---

Η βία εκείνης της τραγικής περιόδου της ζωής της αποτυπώνεται στο έργο της «Η Ιουδήθ αποκεφαλίζει τον Ολοφέρνη» (1612-13). Πρόκειται ίσως για το πιο διάσημο έργο της, όπου η Ιουδήθ σαδιστικά και με ικανοποίηση κόβει τον λαιμό του νεαρού άντρα με ένα σπαθί, κρατώντας τον ενώ το αίμα ρέει άφθονο στο κρεβάτι και τα σεντόνια.

Μετά τον δικαστικό Γολγοθά, η Αρτεμισία παντρεύτηκε τον κατώτερο της  ζωγράφο και μεγαλύτερο της σε ηλικία, Πιεραντόνιο Στιαττέζι - ο γάμος κανονίστηκε από τον πατέρα της- και εγκαταστάθηκε στη Φλωρεντία. Απέκτησε πέντε παιδιά, αλλά κατάφερε και να καταξιωθεί ως μία ανεξάρτητη καλλιτέχνης και να αναγνωριστεί, το 1616, ως η πρώτη γυναίκα που έγινε μέλος της Ακαδημίας των Τεχνών του Σχεδίου, δηλαδή, της Καλλιτεχνικής Ακαδημίας. 

Στη συνέχεια, έγινε ζωγράφος της Αυλής, ευνοούμενη των Μεδίκων και το 1614 η πρώτη γυναίκα - μέλος της Accademia delle Arti del Disegno.

Ήταν η χρυσή περίοδος για τη ζωή και την τέχνη της: Στη Φλωρεντία γνώρισε τον Γαλιλαίο, αλλά και τον Φραντσέσκο Μαρία ντι Νικολό Μαρίνγκι, ο οποίος έγινε ισόβιος εραστής και οικονομικός υποστηρικτής της.

Επί μια δεκαετία δημιουργεί αριστουργήματα. Οι ηρωίδες της ταπεινώθηκαν από το ανδρικό φύλο, αλλά κυρίως είναι αυτές που πήραν το αίμα τους πίσω. 

Τα θέματα της  αντλούσαν έμπνευση από την Βίβλο ή την αρχαία ιστορία. Οι πίνακες της εξυμνούν ηρωίδες όπως η Ιουδήθ, η Κλεοπάτρα και η Λουκρητία.

Αποδίδει με εντυπωσιακή ευαισθησία και ειλικρίνεια τις πρωταγωνίστριες της. Ζωγράφιζε αριστουργηματικά και με ειλικρινή αγάπη και θαυμασμό γυναικείες φιγούρες δύναμης, πάθους και ευαισθησίας, και αυτό παρέμεινε ένα τα βασικά γνωρίσματα σε όλη της την καριέρα. Μερικοί πίνακες που απεικονίζουν αυτές της «θηλυκές ηρωίδες» είναι οι «Λουκρητία», «Κλεοπάτρα», «Κλειώ, η μούσα της Ιστορίας», «Δαβυίδ και Βησθαβέε» και  «Μαρία Μαγδαληνή σε Έκσταση».
Ήταν η μοναδική γυναίκα ζωγράφος της εποχής που είχε δικό της μεγάλο ατελιέ με βοηθούς, όμως, ο τρόπος ζωής της δημιούργησε χρέη και το 1620 επέστρεψε στην Ρώμη.
​
Το 1630 εγκαταστάθηκε στη Νάπολη όπου δημιούργησε ένα επιτυχημένο στούντιο μέχρι τον θάνατό της. Επισκέφθηκε το Λονδίνο το 1639 για να βοηθήσει τον πατέρα της που είχε γίνει αυλικός ζωγράφος του Καρόλου Α΄ (1600-1649). Λέγεται πως μαζί ζωγράφισαν την οροφή του Queen’s House στο Γκρίνουιτς (Marlborough House ονομάζεται τώρα), όμως μετά τον θάνατό του επέστρεψε στη Νάπολη.