Οι βασικές ανάγκες του παιδιού. Η ανάγκη για γλώσσα

ΛΙΑΝΑ ΧΑΡΙΣΗ // DISTAFF • ΓΟΝΕΙΣ & ΠΑΙΔΙΑ

---

Όπως αναφέρθηκε στο προηγούμενο άρθρο μου (το πρώτο από μια σειρά πέντε άρθρων) οι βασικές ανάγκες, που πρέπει να καλύπτονται για να μεγαλώνουν τα παιδιά μας με υγεία σε σώμα, μυαλό και συναίσθημα, είναι μόνον πέντε και θα τις ονομάσουμε και θα τις αναλύσουμε σε μία σειρά από πέντε άρθρα.
Όσο πιο καλά τις γνωρίζουμε, τόσο πιο αποτελεσματική θα είναι η προσπάθειά μας ως γονείς και τόσο πιο ουσιαστική θα είναι η επικοινωνία μας με τα παιδιά μας. 

Photo from Anna Shvets

---

Ας θυμηθούμε ότι οι βασικές αναπτυξιακές ανάγκες των παιδιών είναι οι εξής:

1. Η ΑΝΑΓΚΗ ΓΙΑ ΤΑΞΗ
2. Η ΑΝΑΓΚΗ ΓΙΑ ΓΛΩΣΣΑ – ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑ
3. Η ΑΝΑΓΚΗ ΓΙΑ ΚΙΝΗΣΗ
4. Η ΑΝΑΓΚΗ ΓΙΑ ΑΝΕΞΑΡΤΗΣΙΑ
5. Η ΑΝΑΓΚΗ ΤΟΥ ΝΑ ΑΝΗΚΕΙ 

Θα τις αναλύσουμε σε πέντε ενότητες, για να υπάρχει ο χρόνος να παρατηρήσουμε μία-μία το πώς συναντάμε αυτές τις ανάγκες στην καθημερινότητά μας.
 
Σε αυτό το δεύτερο στη σειρά άρθρο, θα αναφερθούμε στην ανάγκη των παιδιών για γλώσσα. Μιλώντας για γλώσσα εννοούμε ό,τι έχει σχέση με τον προφορικό λόγο και την επικοινωνία γενικότερα. 
 
Η ΑΝΑΓΚΗ ΤΟΥ ΠΑΙΔΙΟΥ ΓΙΑ ΓΛΩΣΣΑ
Ως ανθρώπινα όντα, έχουμε ανάγκη να επικοινωνήσουμε και το κυριότερο μέσον για αυτό, είναι η γλώσσα δηλ. ο προφορικός λόγος. Με τη γλώσσα, μοιραζόμαστε τις γνώσεις μας, τις ανάγκες μας, περιγράφουμε τις σκέψεις μας, τα συναισθήματά μας και γενικότερα εκφράζουμε τον εσωτερικό μας κόσμο. 
 
Η Μαρία Μοντεσσόρι μέσα από επιστημονική έρευνα και παρατήρηση, ανέλυσε πολύ διεξοδικά την ανάγκη του παιδιού για γλώσσα. Θα εξηγήσουμε -μέσα από τα γραπτά της στα βιβλία “Το μυστικό της παιδικής ηλικίας” και “ Τί πρέπει να ξέρετε για το παιδί σας ” - τί σημαίνει η ανάγκη για γλώσσα.
​

«Η γλώσσα είναι το πιο δυνατό μέσο για την ανθρώπινη πρόοδο. Με τον προφορικό λόγο, μεταφέρονται από το ένα άτομο στο άλλο ιδέες, συναισθήματα και κάθε μορφή πραγματικότητας και εμπειρίας.»
​

Οι μελέτες της -που επικυρώνονται από όλες τις σύγχρονες επιστήμες- δείχνουν ότι κάθε παιδί, από τη στιγμή που είναι έμβρυο και αναπτύσσει την ακοή του και μέχρι τα έξι πρώτα χρόνια από την γέννησή του, έχει μια ιδιαίτερη ευαισθησία, ικανότητα και ανάγκη να μάθει και να αφομοιώσει τη γλώσσα του περιβάλλοντός του και σε καμία άλλη ηλικία δεν θα μπορέσει να το κάνει με την ίδια ευκολία. 

«Το παιδί είναι προικισμένο με μία θαυμάσια ικανότητα, που δεν έχει ο ενήλικος: να μπορεί να καταλαβαίνει τη γλώσσα, να την απορροφά από το περιβάλλον και να τη μετουσιώνει σ’ ένα ικανοποιητικό μέσο για να εκφράζει τις δικές του ιδέες και να δέχεται τις ιδέες των άλλων μέσα στα λίγα πρώτα χρόνια της ζωής του.»
​

Το παιδί μαθαίνει μόνο του, χωρίς καμία δυσκολία, τη γλώσσα του περιβάλλοντός του, όσο πολύπλοκη και να είναι αυτή και ίσως κάποιοι να μην έχουν συνειδητοποιήσει ότι το μεγαλύτερο μέρος αυτής της κατάκτησης, γίνεται μέσα στα δύο πρώτα χρόνια της ζωής του. Ταυτόχρονα στο ίδιο διάστημα διαμορφώνει και σωματικά όλα τα όργανα που θα χρειαστεί για τη γλώσσα (π.χ. στοματική κοιλότητα, φωνητικές χορδές κλπ.). Όλη αυτή η θαυμαστή δημιουργία του παιδιού δεν γίνεται εύκολα αντιληπτή αφού: 

«Όλα γίνονται στην ησυχία και τη σκοτεινιά!»

Πριν δηλαδή το παιδί πει την πρώτη του φράση, έχει παρατηρήσει, αφομοιώσει, ενσαρκώσει και μάθει σχεδόν όλες τις ιδιαιτερότητες (όπως την προφορά, την τονικότητα, την προσωδία, την γραμματική, την σύνταξη κλπ.) της γλώσσας του περιβάλλοντός του και έχει διαμορφώσει τα όργανα που θα χρειαστεί για να την μιλήσει. 
​

«Η κατάκτηση της ομιλίας … παραμένει κρυφή, γιατί το παιδί βρίσκει πάντα γύρω του πρόσωπα, που μιλάνε και που του προσφέρουν τ’ απαραίτητα στοιχεία για το οικοδόμημά του. Το μόνο πράγμα που προδίδει τη ευαισθησία του παιδιού (στη μητρική γλώσσα), είναι το χαμόγελό του, η χαρά που δείχνει όταν του απευθύνουν το λόγο, προφέροντάς του αργά και καθαρά απλές, εύκολες λέξεις, όπως τους χτύπους της καμπάνας. Ή πάλι εκείνη η γαλήνη, ή η μακαριότητα που ζωγραφίζεται στο πρόσωπό του τα βράδια στην κούνια του, όταν η μητέρα του του γλυκοψιθυρίζει το ίδιο πάντα νανούρισμα, ώσπου να ταξιδέψει στον κόσμο του ονείρου.»
​

Στα πρώτα έξι χρόνια, διακρίνουμε τρεις φάσεις κατά τις οποίες το παιδί δείχνει έντονο ενδιαφέρον, ενθουσιασμό και ευαισθησία για διαφορετικά στοιχεία της γλώσσας και έτσι μπορεί σταδιακά και με μια λογική σειρά, να τα κατακτήσει.
 
1η φάση ευαισθησίας: Από τις πρώτες εβδομάδες (μετά τη γέννησή του), το μωρό δείχνει έντονο ενδιαφέρον και ενθουσιασμό στον ενήλικο που του μιλάει. Κοιτώντας τον στα μάτια και στρέφοντας όλη την προσοχή του σε αυτόν, καταφέρνει και καταγράφει όλους τους ήχους της ανθρώπινης φωνής. Το νεογέννητο, αποτυπώνει πρώτα τους ήχους και μετά τις συλλαβές (ακολουθώντας μία προοδευτική λογική διαδικασία) και στη συνέχεια προσπαθεί να αναπαραγάγει τους ήχους που έχει αφομοιώσει.
 
2η φάση ευαισθησίας: Το παιδί, αρχίζει να αποκτά τα ονόματα των αντικειμένων και να τα βάζει σε μία τάξη. Δείχνει «δίψα» για τις λέξεις. Η ερώτηση που κάνει συνέχεια, σε αυτή τη φάση, είναι «τί είναι αυτό;». Γύρω στους 18 μήνες, αρχίζει να αποκτά μία στοιχειώδη γραμματική και τέλος έρχεται η σύνταξη. Γύρω στα δυόμισι του χρόνια μπορεί να μιλήσει με λεξιλόγιο παρόμοιο με αυτό των ενηλίκων. 
 
3η φάση ευαισθησίας: Γύρω στα 3,5-6 του χρόνια το παιδί εκφράζει ένα έντονο ενδιαφέρον για μία λίγο διαφορετική γλώσσα, αυτή που χρησιμοποιούμε δηλ. στις κοινωνικές μας συναναστροφές (λέγοντας π.χ. «ευχαριστώ», «παρακαλώ», «θα μπορούσα» κλπ.) Στην ίδια επίσης φάση (3,5 - 4,5χρ), αφού το παιδί έχει ήδη κατακτήσει τη δομή του προφορικού λόγου, μπορούμε να το εισάγουμε στην αλφάβητο, με τραγούδια, παιχνίδια, στιχάκια κλπ. Έτσι βοηθάμε σιγά σιγά να ανοίξουν οι ορίζοντές του οδηγώντας το και στο γραπτό λόγο.
 
Οι μελέτες δείχνουν ότι ο άνθρωπος δεν αναπτύσσει τη γλώσσα επειδή την κατέχει από πριν (λόγω κληρονομικότητας) αλλά επειδή την αφομοιώνει από το περιβάλλον του.
 
Χρέος μας είναι να σεβαστούμε αυτό το τεράστιο έργο και να βοηθήσουμε το παιδί, δημιουργώντας το κατάλληλο περιβάλλον που θα βοηθήσει το παιδί να παρατηρήσει, να μιμηθεί και να αφομοιώσει σωστά τη γλώσσα του. 
 
Χρειάζεται δηλ. να αφαιρέσουμε τα εμπόδια που θα το δυσκόλευαν στην φυσιολογική κατάκτηση της γλώσσας του περιβάλλοντός του. Φυσικά δεν θα μπορούσαμε να πούμε ότι κάποιος θα εμπόδιζε συνειδητά το παιδί του να μάθει να μιλάει και να εκφραστεί. Μιλάμε για τα εμπόδια που ασυνείδητα βάζουμε στα παιδιά και τα δυσκολεύουμε στον τομέα αυτό. 

Φωτογραφία από Alex Smith

---

Ας σκεφτούμε λοιπόν λίγο πιο καλά:

• Τη χρήση της πιπίλας αφού είναι κάτι που εμποδίζει την σωστή ανάπτυξη της στοματικής κοιλότητας του παιδιού, που αναστέλλει την προφορική επικοινωνία του και που δεν του δίνει την ευκαιρία να βρει τρόπο να εκφράσει και να καλύψει τις ανάγκες του (αφού αποσιωπώνται από την πιπίλα).
• Τη χρήση μωρουδίστικου λεξιλογίου που όσο χαριτωμένο κι αν μας φαίνεται δεν βοηθάει το παιδί, να μάθει να εκφράζεται με ακρίβεια, σεβασμό και αξιοπρέπεια και το κάνουν να μοιάζει σαν ένα θέαμα.
• Όταν κοροϊδεύουμε ή  πειράζουμε ή βρίσκουμε χαριτωμένες κάποιες δυσκολίες που μπορεί να έχει το παιδί και με την συμπεριφορά μας το οδηγούμε να μην τις ξεπερνάει αλλά να παραμένει σε αυτές. 
• Τα γεύματα μπροστά στην τηλεόραση και την παρατεταμένη χρήση ηλεκτρονικών συσκευών αφού δημιουργούν μία άλλη σχέση με το παιδί και όχι μία υγιή ανθρώπινη επικοινωνία (π.χ. συχνά ακούμε τα παιδιά να μιλούν με το ηχόχρωμα των μεταγλωττίσεων ή να επικοινωνούν και να φέρονται σαν σούπερ ήρωες κλπ.).
• ‘Όταν αποκλείουμε το παιδί από την δράση στην οικογενειακή καθημερινότητα. Όταν εμείς  παίρνουμε όλες τις αποφάσεις ή κάνουμε πράγματα που θα μπορούσε το ίδιο να κάνει, τότε δεν το βοηθάμε ούτε να αναπτύξει τις δεξιότητές του ούτε να θελήσει να επικοινωνήσει μαζί μας.
• Όταν εμείς δεν φροντίζουμε να επικοινωνούμε με σεβασμό με τους γύρω μας, τότε και το παιδί ίσως αφομοιώσει τον δικό μας τρόπο.

 
Χρειάζεται δηλαδή να προσφέρουμε στο παιδί ένα πλούσιο περιβάλλον, μέσα στο οποίο το παιδί θα πάρει τα κατάλληλα ερεθίσματα για να μάθει να επικοινωνεί σωστά σε λεκτικό αλλά και συναισθηματικό επίπεδο.
 
Τι μπορούμε να κάνουμε:

• Μπορούμε να ενθαρρύνουμε τις προσπάθειές του να επικοινωνήσει (π.χ. στο νεογέννητο παιδί μιμούμενοι τους ήχους που βγάζει και μιλώντας του αργά και καθαρά).
• Διερμηνεύουμε τις προσπάθειες του να επικοινωνήσει (π.χ. εννοείς ότι θέλεις να πιείς χυμό;).
• Δείχνουμε χαρά και προσοχή όταν μας μιλάει, κάνουμε απλές ερωτήσεις και του δίνουμε χρόνο για να απαντήσει. 
• Διαβάζουμε και τραγουδάμε καθημερινά μαζί του με πλούσιο και ακριβές λεξιλόγιο.
• Κάνουμε σωστή και ακριβή χρήση των λέξεων και της γλώσσας.
• Δίνουμε τις ακριβείς ονομασίες και περιγραφές όταν μας το ζητάει το παιδί χωρίς να πλατειάζουμε.
• Χρησιμοποιούμε πλούσιο λεξιλόγιο.
• Επαναλαμβάνουμε με τον σωστό τρόπο αυτό που προσπαθεί να πει και δυσκολεύεται (δεν το διορθώνουμε λέγοντας «αυτό είναι λάθος», ούτε επαναλαμβάνουμε τον λάθος τρόπο όσο χαριτωμένος κι αν είναι).
• Όταν του απευθύνουμε το λόγο, χαμηλώνουμε πάντα στο ύψος του παιδιού και το κοιτάμε στα μάτια (έτσι δεν του επιβάλουμε την παρουσία μας, δείχνουμε ότι θέλουμε να επικοινωνήσουμε μαζί του αλλά και του δίνουμε την ευκαιρία να δει πώς κινείται και το δικό μας στόμα, τα χείλη, τα δόντια αλλά και να δει την έκφρασή μας).
• Συνειδητοποιούμε πώς απευθυνόμαστε στους ανθρώπους γύρω μας και κάνουμε όπου χρειάζεται τις απαραίτητες διορθώσεις.
• Το κυριότερο είναι να συμπεριλαμβάνουμε το παιδί στην καθημερινότητά μας και να επικοινωνούμε με σεβασμό μαζί του. 

 
Βοηθώντας το παιδί να αποκτήσει μια πλούσια και ακριβή εικόνα της μητρικής του γλώσσας, το βοηθάμε να δημιουργήσει έναν μηχανισμό έκφρασης και ένα μέσο επικοινωνίας με τον εξωτερικό κόσμο για να αντιμετωπίσει με αξιοπρέπεια και αυτοπεποίθηση την καθημερινότητά του και να ανταποκριθεί στις απαιτήσεις της ζωής.
​
Η Μαρία Μοντεσσόρι μιλώντας για τη μητρική γλώσσα λέει: 

«Η γλώσσα αυτή, είναι φορτισμένη με κάποιο αίσθημα και στοργή και αποτελεί αναπόσπαστο μέρος της προσωπικότητάς του (παιδιού)…»

Ας την τιμήσουμε λοιπόν και ας την μεταδώσουμε όπως της -και όπως του (παιδιού)- αξίζει!
​

Τη Λιάνα Χαρίση μπορείτε να τη βρείτε στο www.facebook.com/lianaswonder

---

Μην διστάσετε να μας στείλετε σχόλια ή ερωτήσεις για περισσότερες πληροφορίες και διευκρινήσεις πάνω στο άρθρο

---