Οι βασικές ανάγκες του παιδιού. Η ανάγκη για ανεξαρτησία

ΛΙΑΝΑ ΧΑΡΙΣΗ // DISTAFF • ΓΟΝΕΙΣ & ΠΑΙΔΙΑ

---

 Όπως αναφέρθηκε στα προηγούμενα άρθρα μου (τρία από μια σειρά πέντε άρθρων), οι βασικές ανάγκες που πρέπει να καλύπτονται για να μεγαλώνουν τα παιδιά (έως έξι χρόνων) με υγεία σε σώμα, μυαλό και συναίσθημα είναι μόνο πέντε. Θα τις ονομάσουμε και θα τις αναλύσουμε και σε αυτό και στα υπόλοιπα άρθρα.

Φωτογραφία από Craig Adderley

---

Όσο πιο καλά τις γνωρίζουμε, τόσο πιο αποτελεσματική θα είναι η προσπάθειά μας ως γονείς και τόσο πιο ουσιαστική θα είναι η επικοινωνία με τα παιδιά μας. Ας προσπαθήσουμε λοιπόν να τις έχουμε κατά νου για να μπορούμε να στηρίξουμε και να καταλάβουμε τα παιδιά μας.
 
Ας θυμηθούμε ότι οι βασικές αναπτυξιακές ανάγκες των παιδιών είναι οι εξής:

1. Η ΑΝΑΓΚΗ ΓΙΑ ΤΑΞΗ
2. Η ΑΝΑΓΚΗ ΓΙΑ ΓΛΩΣΣΑ – ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑ
3. Η ΑΝΑΓΚΗ ΓΙΑ ΚΙΝΗΣΗ
4. Η ΑΝΑΓΚΗ ΓΙΑ ΑΝΕΞΑΡΤΗΣΙΑ
5. Η ΑΝΑΓΚΗ ΤΟΥ ΝΑ ΑΝΗΚΕΙ

 
Θα τις αναλύσουμε σε πέντε ενότητες, για να υπάρχει ο χρόνος να παρατηρήσουμε μία-μία το πώς συναντάμε αυτές τις ανάγκες στην καθημερινότητά μας και να σκεφτούμε τι είναι αυτό που θα μπορούσαμε να αλλάξουμε στο περιβάλλον και στην συμπεριφορά μας, ώστε η κάθε ανάγκη να καλύπτεται και όχι να εμποδίζεται.
 
Σε αυτό το τέταρτο στη σειρά άρθρο, θα αναφερθούμε στην ανάγκη των παιδιών για ανεξαρτησία.
 
Η ΑΝΑΓΚΗ ΤΟΥ ΠΑΙΔΙΟΥ ΓΙΑ ΑΝΕΞΑΡΤΗΣΙΑ
Η Μαρία Μοντεσσόρι αναφέρει:

«Από τη φύση του το παιδί σκοπεύει άμεσα και ενεργά προς τη λειτουργική του ανεξαρτησία,, εκτός αν αυτό εμποδιστεί από το περιβάλλον του... Αν παρατηρήσουμε προσεκτικά τη φυσική εξέλιξη του παιδιού θα δούμε ότι αποτελείται από διαδοχικές κατακτήσεις σε διάφορα επίπεδα ανεξαρτησίας, όχι μόνο στο πνευματικό αλλά και στο σωματικό τομέα…»
​

​Σε όλη τη ζωή μας υπάρχουν συνεχώς φάσεις εξάρτησης και ανεξαρτησίας.
 
Είναι απαραίτητο -για την φυσιολογική μας ανάπτυξη- να εξαρτιόμαστε από κάτι από το οποίο στη συνέχεια πρέπει να ανεξαρτητοποιηθούμε για να συνεχίσουμε να εξελισσόμαστε. Το έμβρυο για παράδειγμα είναι πλήρως εξαρτημένο από τη μήτρα για κάποιο διάστημα αλλά την κατάλληλη στιγμή αυτή η εξάρτηση πρέπει να σταματήσει για να γεννηθεί και να συνεχίσει να εξελίσσεται φυσιολογικά. Το ίδιο ισχύει για ένα βρέφος που θηλάζει, για ένα μωρό που το ταΐζουμε, το κουβαλάμε αγκαλιά κ.ο.κ. Το ίδιο ισχύει και για ένα μεγαλύτερο παιδί που μας χρειάζεται για να παίξει με τους φίλους του ή για να πάρει μία απόφαση αλλά και για έναν έφηβο που ενώ στην αρχή της εφηβείας εξαρτάται πλήρως από την οικογένειά του, σιγά σιγά πρέπει να ανεξαρτητοποιηθεί για να γίνει αυτόνομος και ενεργός ενήλικος.
​

«Γεννιέται (το παιδί) με την ψυχική διάθεση να κατακτήσει τον κόσμο. Όταν γεννιέται είναι εντελώς εξαρτημένο και σιγά σιγά κατορθώνει να φάει μόνο του, να σταθεί, να μιλήσει... Διαδοχικές φάσεις ανεξαρτησίας που αν δεν επιτευχθούν, τότε εμποδίζεται η φυσική του ανάπτυξη...» 
​

Η παρατεταμένη εξάρτηση, παρεμποδίζει την φυσιολογική ανάπτυξη του ατόμου. Ας σκεφτούμε ένα παιδί που δεν μπορεί να ντυθεί μόνο του ή έναν μαθητή που δεν μπορεί να διαβάσει μόνος του ή ακόμα κι έναν ενήλικο που δεν μπορεί να μείνει μόνος στο σπίτι του.
 
Όταν εμποδίζουμε ένα παιδί να δράσει ανεξάρτητο, του διαταράσσουμε τον κανονικό ρυθμό της ανάπτυξής του. Τότε το παιδί αντιδρά ενστικτωδώς με όλο του το “είναι” και η κατάληξη είναι να δημιουργούνται είτε επιθετικές συμπεριφορές (τα παιδιά που δεν δέχονται να συμβιβαστούν) είτε παθητικές συμπεριφορές (τα παιδιά που υποκύπτουν στην “αυθεντία” του ενήλικου).
 
Χρειάζεται δηλαδή σε κάθε ηλικία, να παρατηρούμε το παιδί και να βλέπουμε πότε είναι έτοιμο να περάσει στην επόμενη φάση ανεξαρτησίας έτσι ώστε να μην εμποδίζεται η ανάπτυξή του.
 
Μόνο με τη δική του ανεξάρτητη δράση, το παιδί, θα μπορέσει να τελειοποιήσει τα όργανα του αλλά και τις δεξιότητες που αρχίζει να κατακτά.
 
«Σαν τον γυμναστή που αν γυμνάζεται αυτός για εμάς, δεν θα καταφέρουμε ποτέ να γυμναστούμε, όσο καλά κι αν περιγράφει τις ασκήσεις.»
 
Στην ερώτηση: πότε αφήνουμε το παιδί να κάνει πράγματα χωρίς τη βοήθειά μας, η απάντηση είναι απλή: Από την αρχή της ζωής του, από τη στιγμή που είναι ικανό να ενεργεί.

​Φωτογραφία από cottonbro

---

​Σε διαφορετικές ηλικίες το παιδί, έχει διαφορετικές ανάγκες για ανεξαρτησία. Στο πρώτο στάδιο ανάπτυξης (δηλ. από τη γέννηση έως 6 περίπου χρόνων) -που εξετάζουμε πιο συγκεκριμένα- η ανεξαρτησία που χρειάζεται, είναι η ανεξαρτησία του να καλύψει τις ανάγκες της καθημερινότητάς του, σύμφωνα με τις δυνατότητές του π.χ. να ντυθεί, να φάει, να κινηθεί κλπ. και ότι άλλο χρειάζεται για να δομήσει έναν υγιή εαυτό. Η φράση που θα έλεγε το παιδί σε αυτό το στάδιο, αν μπορούσε με δυο λόγια να εκφράσει την ανάγκη του, θα ήταν:
​

​«Βοήθησέ με να το κάνω μόνος μου»  (και όχι κάνε το εσύ για μένα!)
​

Ανάλογα με την ηλικία και τις δεξιότητες που έχει κατακτήσει το παιδί πρέπει να έχει την ευκαιρία να δρα ανεξάρτητο για να φροντίζει τον εαυτό του, το περιβάλλον του ακόμη και τους άλλους. Ακόμα και ένα βρέφος μπορεί να κρατήσει ένα κουτάλι και να φάει μία μπουκιά κρέμας μόνο του. Ένα 2χρονο παιδί μπορεί να κόψει μια μπανάνα με ένα μαχαιράκι (π.χ. μαχαίρι βουτύρου). Ένα 5χρονο παιδί μπορεί να φτιάξει πρωινό κλπ.
​

«Το παιδί θα πανηγυρίσει βλέποντας πως μπορεί να κάνει διάφορα πράγματα και ό,τι κάνει θα το κάνει με ενθουσιασμό. Έτσι το παιδί εισάγεται σε ένα τρόπο ζωής που του είναι απαραίτητος.» 
​

​Υπάρχουν συνεχώς σημάδια (σωματικά και πνευματικά) που μας δείχνουν ότι το παιδί είναι έτοιμο να αποκτήσει περισσότερη ανεξαρτησία. Μέσα από τις γνώσεις μας, την παρατήρηση και τη σύνδεση με το παιδί μας θα μπορέσουμε να τα διακρίνουμε. Για παράδειγμα όταν το παιδί ουρλιάζει «μόνος/η μου!», γύρω στα 2,5 του χρόνια, ουρλιάζει για ανεξαρτησία. Αυτό βέβαια, δεν σημαίνει ότι είναι έτοιμο να τα κάνει όλα μόνο του αλλά σημαίνει ότι όσα μπορεί, θα πρέπει να το σεβόμαστε και να το αφήνουμε να τα κάνει μόνο του (ακόμα κι αν πάρει περισσότερο χρόνο, ακόμα κι αν βάλει ρούχα που δεν ταιριάζουν μεταξύ τους, ακόμα κι αν φάει λιγότερο φαγητό κ.ο.κ).
 
Μπορούμε εύκολα να δούμε ότι η ανάγκη για ανεξαρτησία επιδρά και με τις άλλες βασικές ανάγκες του παιδιού. Για παράδειγμα σε ένα κατάλληλα διαμορφωμένο περιβάλλον ένα παιδί μπορεί που ντύνεται μόνο του, εκτός από την ανάγκη του για ανεξαρτησία καλύπτει ταυτόχρονα την ανάγκη του για κίνηση (καθώς ντύνεται βελτιώνει τις κινητικές του δεξιότητες), την ανάγκη του για τάξη (όταν ξέρει πάντα που θα βρει τα ρούχα που χρειάζεται) κ.ο.κ.
 
Φυσικά όταν μιλάμε για ανεξαρτησία μιλάμε για την δυνατότητα να επιλέξει και να δράσει με αυτονομία και ελευθερία αλλά όχι με ασυδοσία. Όπως υποστηρίζουμε στην Μοντεσσοριανή εκπαίδευση, «το παιδί πρέπει να έχει πλήρη ελευθερία να πράξει… το σωστό». Λέγοντας “σωστό” αναφερόμαστε φυσικά σε αυτό που είναι σωστό για την ανάπτυξή του και όχι σε διάφορες δικές μας πεποιθήσεις ή αγκυλώσεις. Για παράδειγμα το παιδί θα πρέπει να είναι ελεύθερο να φάει μόνο του (αφού του δείξουμε πώς και αφού ετοιμάσουμε κατάλληλα το περιβάλλον) αλλά δεν μπορεί να πετάει το φαΐ του στο αδελφάκι του αφού η ανάγκη του να τραφεί είναι αναπτυξιακή ενώ το να πετάει το φαΐ δεν είναι (εκεί μπαίνουν τα όρια).
 
Μέσα από τη δραστηριότητα το παιδί γνωρίζει το περιβάλλον του, δημιουργεί την “τράπεζα πληροφοριών” του, αναπτύσσει τις δεξιότητές του, το σώμα του  κλπ. Μέσα από την ανεξάρτητη δραστηριότητα όμως αναπτύσσει και άλλες πολύ σημαντικές δεξιότητες. Όταν τα παιδιά νιώθουν ότι μπορούν να εκφράσουν και να καλύψουν μόνα τους τις ανάγκες τους, νιώθουν  όμορφα, ικανά, δημιουργικά, αυξάνεται η αυτοπεποίθηση και η αυτοεκτίμησή τους.
Βοηθώντας το παιδί να κάνει πράγματα μόνο του, το ενθαρρύνουμε να γίνει ανεξάρτητο, το ενθαρρύνουμε… 
​

«...να αναπτύξει το πνεύμα του με δικές του εμπειρίες και όχι ξένες...» 
​

---

Τη Λιάνα Χαρίση μπορείτε να τη βρείτε στο www.facebook.com/lianaswonder

---

​Μην διστάσετε να μας στείλετε σχόλια ή ερωτήσεις για περισσότερες πληροφορίες και διευκρινήσεις πάνω στο άρθρο