ΤΙ ΠΡΟΣΠΑΘΟΥΜΕ ΝΑ ΚΑΤΑΦΕΡΟΥΜΕ;
Ο στόχος μας πάντα είναι να εμψυχώσουμε τα παιδιά, να τους δώσουμε κίνητρο να προσπαθήσουν κι άλλο, να δυναμώσουμε την αυτοπεποίθηση και αυτοεκτίμησή τους, να ενισχύσουμε τις δεξιότητές τους, να τα βοηθήσουμε να αναλάβουν πρωτοβουλία, να νιώθουν εμπιστοσύνη στις δυνάμεις τους κλπ.
 
Ας σκεφτούμε όμως για λίγο, γιατί άραγε αυτό που έκανε το παιδί, φροντίζοντας το χώρο του, τους άλλους ή τον εαυτό του, δείχνοντας νοιάξιμο, φροντίδα, εσωτερικό κίνητρο, πρωτοβουλία, προσπάθεια, βούληση κ.λπ. να πρέπει περάσει από την δική μας κρίση, αξιολόγηση, επιβράβευση;
Είναι σαν να μην έχουμε πίστη στην ίδια του την κρίση.
 
Το μικρό παιδί που κατεβαίνει από την τσουλήθρα, στρέφει όλη του την προσοχή στα μάτια και τη φωνή της μαμάς του που είναι υπερχαρούμενη και φωνάζει «Μπράβο κατέβηκες την τσουλήθρα!», όχι στη χαρά που νιώθει μέσα του, όχι στις δεξιότητες ισορροπίας που βελτιώνει, όχι στο σώμα του ή στο πώς θα πιάνεται, όχι στον φόβο που καταφέρνει να δαμάσει, ούτε στον ενθουσιασμό που θα το κάνει να ξαναπροσπαθήσει. Την κοιτάζει συνέχεια και περιμένει το μπράβο της ξανά και ξανά και με όλο και μεγαλύτερη ένταση και αλίμονο αν αυτή σταματήσει να το λέει και γυρίσει να μιλήσει σε κάποιον άλλο. 
 
Χρειάζεται επομένως να είμαστε πολύ προσεκτικοί γιατί όπως φαίνεται από τις έρευνες ο έπαινος εύκολα μπορεί να αποπροσανατολίσει ένα παιδί, να δημιουργήσει προβλήματα ή και να ενισχύσει αυτά που επιδιώκει να αποτρέψει.
 
ΤΙ ΣΥΜΒΑΙΝΕΙ ΣΤΗΝ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ
Ο έπαινος και η επιβράβευση (όπως και η τιμωρία):

• Δημιουργούν σχέσεις που στηρίζονται στην ανταλλαγή δηλ. το παιδί σκέφτεται: όταν κάνω αυτό που τους αρέσει τότε θα έχω την προσοχή τους, την αγάπη τους, θα είναι χαρούμενοι. Ο έπαινος, το μπράβο, η επιβράβευση, λειτουργούν ακριβώς όπως η τιμωρία, σαν την άλλη πλευρά του ίδιου νομίσματος: Θα κάνω αυτό για να κερδίσω το άλλο /θα κάνω αυτό για να μην πάθω το άλλο. Μέσα από τον έπαινο ελέγχουμε την συμπεριφορά των παιδιών, ακριβώς όπως και μέσα από την τιμωρία. Παρόλο που και τα δύο λειτουργούν -στην αρχή- δημιουργούν μία εντελώς διαφορετική σχέση που αντί να στηρίζεται στον σεβασμό και την συνεργασία, στηρίζεται στον έπαινο και την επιβράβευση.
  ​
• Αντί να δυναμώνουν τις σχέσεις δημιουργούν ρήξεις και ανταγωνισμό. Αντί να υπάρχει αλληλοϋποστήριξη, κατανόηση, συνεργασία κλπ. όλα γίνονται αγώνας για την επιβράβευση π.χ. εγώ είμαι καλό παιδί κι εσύ δεν θα πάρεις αυτοκόλλητο. Σε έρευνες βρέθηκε ότι παιδιά που επιβραβεύονταν επειδή πρόσφεραν κάποιου είδους βοήθεια, στο τέλος έχαναν το εσωτερικό τους κίνητρο για να βοηθήσουν και έβλεπαν αυτές τις πράξεις μόνο ως κάτι που θα τους έφερνε μια ανταμοιβή από τον ενήλικο. Με αυτόν τον τρόπο αφαιρούμε από τα παιδιά την έμπνευση, την αλληλεγγύη, την πρωτοβουλία αφού στρέφουμε την προσοχή τους μόνο στα βραβεία.
  
  
• Αλλοιώνουν τους λόγους για τους οποίους γίνεται κάτι π.χ. το παιδί κάθεται ήσυχα για να ακούσει μπράβο ή να πάρει αυτοκόλλητο και όχι επειδή αυτό πραγματικά θέλει και έχει ανάγκη να κάνει. Συχνά χρησιμοποιούμε την επιβράβευση και όταν κάτι δεν πάει καλά (π.χ. το παιδί δεν κάθεται ήσυχο) και τότε αντί να ψάξουμε να βρούμε την αιτία του προβλήματος και να την διορθώσουμε, δίνουμε κατευθείαν μία λύση η οποία όμως απλά κουκουλώνει το πρόβλημα. 
  
  
• Αποθαρρύνουν την ελεύθερη επιλογή, την πρωτοβουλία, το ρίσκο, την προσπάθεια. Για να μην χάσει ένα παιδί την επιβράβευση τότε θα επαναλαμβάνει την ίδια συμπεριφορά ξανά και ξανά. Δεν θα προσπαθήσει να κάνει κάτι διαφορετικό, καινούριο αφού η επιβράβευση δημιουργεί παιδιά εθισμένα στον έπαινο και την ανταμοιβή. Πολλοί γονείς και δάσκαλοι έχουμε συναντήσει:
  - παιδιά που θέλουν να μας δείχνουν συνέχεια Ό,ΤΙ κάνουν για να μας κάνουν χαρούμενους ή για να ακούσουν το μπράβο ή 
  - παιδιά που όταν δεν είναι ένας ενήλικος δίπλα τους να τα κοιτάει και να τα επαινεί τότε παρατάνε την δραστηριότητα ή 
  - παιδιά που μας ενημερώνουν για κάθε τους κίνηση για να δουν αν χαιρόμαστε (και αλίμονο αν δεν δείχνουμε τον ίδιο ενθουσιασμό την εκατοστή φορά που το παιδί μας ενημέρωσε ότι πήγε στην τουαλέτα... τότε αυτό απογοητεύεται σκέφτεται ότι κάτι έκανε λάθος αφού τις άλλες φορές, το ίδιο ακριβώς πράγμα, μας έκανε χαρούμενους). 
  ​
• Τα παιδιά μαθαίνουν μέσω του επαίνου, να εξαρτώνται και να περιμένουν τη δική μας επιβεβαίωση και αυτό τα κάνει άτολμα, αδύναμα και χωρίς εμπιστοσύνη στη δική τους κρίση. Τελικά φτάνουν να χάνουν το ενδιαφέρον τους για την δραστηριότητα , την προσπάθεια, την εξερεύνηση, την εξέλιξη και καταλήγουν να κάνουν κάτι για μας κάνουν χαρούμενους και για να ξανακερδίσουν την επιβράβευση. 

​

• Αλλοιώνουν την εσωτερική κρίση των παιδιών. Ας πάρουμε το παράδειγμα ενός παιδιού που κάνει μία ζωγραφιά (που μπορεί να μην του αρέσει) και ο ενήλικος λέει «Μπράβο τι τέλεια ζωγραφιά!». Το παιδί αυτόματα θα αμφισβητήσει το δικό του κριτήριο, δεν θα πει «εμένα δεν μου αρέσει και πολύ», αφού πάνω από όλα μας εμπιστεύονται και στη συνέχεια θα κάνει παρόμοιες ζωγραφιές για να ξαναδεί τον ενθουσιασμό μας.  Έτσι τα παιδιά, σταματάνε να νιώθουν μέσα τους το τι τους αρέσει και τι όχι ή να χαίρονται για αυτά που καταφέρνουν ή γι’ αυτά που μαθαίνουν και περιμένουν έναν ενήλικο να τους πει αν αξίζουν ή όχι. Η ανάγκη για δραστηριότητα (π.χ. ζωγραφική) χάνεται και μεταμορφώνεται σε ανάγκη να ξανακάνω τον ενήλικο χαρούμενο.
  ​
• Οι έρευνες δείχνουν ότι το μπράβο και η επιβράβευση όταν δίνονται σε παιδιά με χαμηλή αυτοεκτίμηση τα αποδυναμώνει ακόμα περισσότερο αφού η γνώμη για τον εαυτό τους δεν προκύπτει από την εσωτερική τους κρίση αλλά από κάποιο εξωγενή παράγοντα (το μπράβο του παππού, το αυτοκόλλητο της δασκάλας, το βραβείο στην κολύμβηση κ.λπ.). Αντίστοιχα όταν δίνονται σε παιδιά με υψηλή αυτοεκτίμηση απλώς αυξάνει τα ναρκισσιστικά τους αισθήματα.

 
Γενικά ο έπαινος δημιουργεί εξωγενή κίνητρα στα παιδιά αντί για εσωτερικά, και η έντασή του χρειάζεται να αυξάνεται όλο και πιο πολύ με την πάροδο του χρόνου για να τα ικανοποιεί. 
Εάν αυτό είναι κάτι που ΔΕΝ θέλουμε, τότε πρέπει να κάνουμε και τις αντίστοιχες επιλογές. 
Εάν δεν μπορούμε να αποχωριστούμε το μπράβο από τη ζωή μας, ας σκεφτούμε γιατί συμβαίνει αυτό και ας δούμε για άλλη μια φορά αν ο τρόπος που εμείς έχουμε μεγαλώσει (δηλαδή με επιβράβευση, επαίνους, βραβεία, δώρα κ.λπ.), βγαίνει ως αυτοματισμός στον τρόπο που φερόμαστε στα παιδιά μας. 
 
ΤΙ ΜΠΟΡΟΥΜΕ ΝΑ ΚΑΝΟΥΜΕ ΔΙΑΦΟΡΕΤΙΚΟ;

Αληθινή ιστορία: 
Ο γιος μου (2,5 χρόνων) μου λέει ενθουσιασμένος «μαμά πήγα μόνος μου στο μπάνιο!» 
Εγώ μόλις έχω ακούσει και διαβάσει για τις επιπτώσεις του επαίνου και προσπαθώ να καταπνίξω το αυτόματο, τεράστιο «μπράβο αγόρι μου, τι καλό παιδί που είσαι!» που με κυριεύει. Καταφέρνω τελευταία στιγμή να πω «και πώς σου φάνηκε;» με έναν συγκρατημένο ενθουσιασμό. Η απάντησή του όμως με καθησύχασε αφού με μεγάλη χαρά μου είπε «ήταν τέλεια!». Εκείνη τη στιγμή βίωσα βαθιά μέσα μου το τι σημαίνει να αφήνουμε το παιδί να βιώνει τα δικά του συναισθήματα και να μην τα «κλέβουμε» και τα κάνουμε δικά μας. Στην συνέχεια, όλα εξελίχθηκαν ομαλά. Ποτέ δεν χρειάστηκε να με ενημερώνει -κάθε φορά που πήγαινε στην τουαλέτα- για να δει την δική μου χαρά ή για να πάρει αυτοκολλητάκι (ομολογώ ότι τα είχα έτοιμα) αλλά του αρκούσε η δική του αίσθηση χαράς και περηφάνειας που μπορούσε να φροντίζει κάποιες από τις ανάγκες του μόνος. 
 
Άλλες καθημερινές ιστορίες:
Στο παιδί που βουρτσίζει τα δόντια αντί για «Μπράβο που βούρτσισες τα δόντια σου!» μπορούμε να πούμε κάτι σαν «βλέπω το έκανες με μεγάλη προσοχή!» ή «είδα ότι έκανες κυκλικές κινήσεις!» κλπ. Τονίζουμε και πάλι ότι αυτό είναι κάτι που έκανε για τον εαυτό του και όχι κάτι που πρέπει να περάσει από τη δική μας αξιολόγηση ή που θα πρέπει να το ανταμείψουμε γι’ αυτό.
 
Ένα παιδί (π.χ. 15 μηνών) κατεβαίνει μια τσουλήθρα με ένα μεγάλο χαμόγελο. Είναι ήδη ευχαριστημένο με τον εαυτό του και αισθάνεται χαρούμενο. Γιατί να θέλουμε να στρέψουμε την εστίασή του σε εμάς; Δεν είναι για εμάς, είναι για αυτό. Αν θέλουμε να σχολιάσουμε το γεγονός, είναι εξίσου εύκολο να πούμε «σου αρέσει πολύ να κατεβαίνεις την τσουλήθρα!» ή «βλέπω κρατιέσαι πολύ σφιχτά!». Έτσι διατηρεί την εμπειρία και τη χαρά του αλλά και παίρνει μία ανατροφοδότηση για κάτι που μπορεί να εξελίξει (π.χ. το κράτημά του).
 
Επομένως είναι σημαντικό να δίνουμε βάση στην ενθάρρυνση και όχι στην επιβράβευση.
 
ΠΩΣ ΜΠΟΡΟΥΜΕ ΝΑ ΕΝΘΑΡΡΥΝΟΥΜΕ ΤΑ ΠΑΙΔΙΑ;
Όταν χρειάζεται ή όταν μας το ζητάει ένα παιδί μπορούμε να το ενθαρρύνουμε περιγράφοντας αυτό που βλέπουμε χωρίς γενικεύσεις π.χ.:

• «Αφιέρωσες πραγματικά πολύ χρόνο σε αυτήν την ζωγραφιά!» αντί για «μπράβο ζωγραφίζεις καταπληκτικά!». Έτσι παίρνει μία ανατροφοδότηση για κάτι που έχει σημασία (π.χ. για το ότι είναι σημαντικό να αφιερώνουμε χρόνο σε κάτι) και δεν δέχεται μία αξιολόγηση (που έστω κι αν είναι θετική μπορεί να το μπλοκάρει).
• «Βλέπω αποφάσισες να χρησιμοποιήσεις μόνον κόκκινη ξυλομπογιά!» αντί για «είναι τέλειο θα το βάλω στο ψυγείο!». Οι περιγραφές μας μπορεί να έχουν θετικό τόνο αλλά το σημαντικό είναι να μην είναι κρίσεις, να είναι η αλήθεια, αυτό που βλέπουμε και να μπορούν να δώσουν γνήσια ανατροφοδότηση στο παιδί. Επίσης δείχνουν στο παιδί ότι πραγματικά μιλάμε για κάτι που έκανε κι όχι για την προσωπικότητά του γενικότερα. Αυτό βοηθάει πολύ το παιδί να είναι φιλικό προς τα λάθη του. Αν π.χ. αποφασίσει να κάνει με το στυλό χιλιάδες γραμμές σε ένα χαρτί, δεν θα του πούμε (εάν ζητήσει τη γνώμη μας)  «τι μουτζούρες είναι αυτές;» αλλά «είδα ότι έκανες πολλές γραμμές με το στυλό». Έτσι δεν βάζουμε στο παιδί αγωνίες, κρίσεις, ταμπέλες. Δεν το κάνουμε να νιώθει «καλό» παιδί όταν ζωγραφίζει ήρεμα και «κακό» παιδί όταν «μουτζουρώνει».
• «Έκανες πολύ προσπάθεια για να ντυθείς μόνος σου». Είναι μία περιγραφή της πράξης του που δίνει έμφαση στην προσπάθεια και το κάνει να νιώθει ικανό, περήφανο, ενώ ταυτόχρονα φροντίζει τον εαυτό του.

 
Μπορούμε ακόμα να ρωτήσουμε το παιδί για το πώς ένιωσε ή τι σκέφτεται π.χ.:

• «Πώς σου φάνηκε όταν βοήθησες τον Πάνο να σηκωθεί» αντί για «μπράβο είσαι πολύ ευγενικός». Έτσι το παιδί συνειδητοποιεί μέσα του ότι ένιωσε καλά που βοήθησε κάποιον και δεν περιμένει να το νιώσει μέσα από τη δική μας χαρά. 
• «Τι σκέφτεσαι να κάνεις με αυτό που έφτιαξες;» αντί να το δείξουμε ενθουσιασμένοι σε όλους μας τους συγγενείς. Μην μας κάνει εντύπωση αν μας πει «θα το πετάξω»  και δεν πρέπει να προσπαθήσουμε να το μεταπείσουμε αλλά να δείξουμε εμπιστοσύνη στην κρίση του. Έτσι το παιδί βιώνει βαθιά μέσα του την εμπιστοσύνη μας και αφού εμείς ζητάμε την γνώμη του και τη σεβόμαστε τότε και αυτό δείχνει όλο και περισσότερη εμπιστοσύνη στην κρίση του, επομένως αυξάνει την αυτοπεποίθηση και την αυτοεκτίμησή του.

 
Τέλος ίσως να μην χρειάζεται να σχολιάσουμε καθόλου. 
 
Ας αφήσουμε το παιδί να αναπτύξει την «εσωτερική του φωνή» χωρίς τον δικό μας «εξωτερικό θόρυβο» Εάν πραγματικά θελήσει τη γνώμη μας, τότε θα μας τη ζητήσει και αν είναι η γνώμη μας που ζητάει και όχι ο έπαινος, τότε αυτά που θα εισπράξει θα είναι πιο ουσιαστικά.
 
Ας δούμε και ας σεβαστούμε το παιδί σαν ένα μικρό δημιουργό ή έναν «ποιητή» αφού προσπαθεί να δημιουργήσει, να οικοδομήσει, να χτίσει, να ποιήσει την προσωπικότητά του και ας σκεφτούμε ότι ποτέ κανένας ποιητής δεν έγραψε τα ποιήματά του για να πάρει το βραβείο ποίησης αλλά μόνον επειδή αυτό του πρόσταζε η ψυχή του!
​

Οι πιο συχνές μορφές που η τιμωρία χρησιμοποιείται σαν μέσο διαπαιδαγώγησης όταν παρατηρείται ανυπακοή ή κάποια κακή συμπεριφορά είναι οι σωματικές τιμωρίες , ο αποκλεισμός από προνόμια όπως π.χ. πρόσβαση στην τηλεόραση, σε παιχνίδια κλπ. και η τεχνική του διαλείμματος (time out) δηλ. η απομάκρυνση του παιδιού από την ομάδα ή από τις δραστηριότητες της. 

Υπάρχουν όμως και δεκάδες άλλες μορφές τιμωρίας όπως ο εκφοβισμός π.χ. αν δεν έρθεις μαζί μου θα έρθει ο παλιατζής, η μάγισσα κλπ ή αν δεν φας το φαΐ σου θα σε πάμε στο νοσοκομείο, ή αν σκαρφαλώσεις θα πέσεις και θα σου κάνει ο γιατρός ένεση, ή ο συναισθηματικός εκφοβισμός π.χ. όταν δεν με ακούς δεν σε αγαπάω, ή όταν το παιδί μας δεν κάνει αυτό που θέλουμε κι εμείς θυμώνουμε, κλαίμε κ.τ.λ. Τέλος υπάρχουν και οι συνέπειες που η έννοιά τους συνήθως παρεξηγείται και καταλήγουν να μην είναι τίποτε άλλο παρά τιμωρίες π.χ. αν δεν φας το κουνουπίδι, δεν θα πάμε στο πάρκο. Στις μέρες μας έχουν προκύψει και άλλες σύγχρονες μορφές τιμωρίας όπως η θετική τιμωρία, η καρέκλα της Σιωπής και «ων ουκ έστιν αριθμός».
 
Πολλοί συνδέουν την έννοια της πειθαρχίας και της υπακοής με την τιμωρία σκεφτόμενοι ότι όταν ένα παιδί δεν υπακούει τότε η μόνη λύση είναι η τιμωρία. Το κυριότερο επιχείρημα είναι ότι η τιμωρία λειτουργεί αφού κάνει το παιδί να υπακούσει.  

Οι έρευνες (και η εμπειρία όλων μας) όμως μας έχουν δείξει ότι η τιμωρία δεν εξαλείφει μια συμπεριφορά, απλώς την καταστέλλει (για μεγάλο ή μικρό χρονικό διάστημα) καθώς και ότι η τιμωρία δεν είναι κατ' ανάγκην αποτρεπτικό μιας πράξης αλλά συχνά είναι ενισχυτικό της πράξης αυτής.
 
Η επίδραση που έχει η τιμωρία στην ζωή των παιδιών είναι τεράστια.
Τα κυριότερα αποτελέσματα της τιμωρίας είναι δύο:

1. Παιδιά θυμωμένα, φοβισμένα, αγχωμένα ή/και ανασφαλή. Η τιμωρία μπορεί να δημιουργήσει έντονο θυμό και αγανάκτηση σε ένα παιδί με αποτέλεσμα να αναπαράγει τα ίδια συναισθήματα είτε προς το πρόσωπο που το τιμωρεί είτε προς άλλους στο περιβάλλον του (συμμαθητές, αδελφάκια, δάσκαλοι κλπ). Τα συναισθήματα του θυμού, του φόβου και του άγχους μπορεί να επηρεάσουν ολόκληρη την ανάπτυξη του παιδιού σε θέματα γνωστικά, κοινωνικά αλλά και σωματικά. Με την τιμωρία το παιδί αποκτά μια βαθιά αίσθηση ανασφάλειας (αφού ο ενήλικος που είναι υπεύθυνος για την ανάπτυξή του δεν το καταλαβαίνει και δεν το στηρίζει), με αποτέλεσμα να αναπτύσσει πολύ χαμηλή αυτοπεποίθηση και αυτοεκτίμηση.
2. Παιδιά πονηρά. Το παιδί αναλώνει την ενέργεια και την εξυπνάδα του στο να βρεί τρόπους να ξεφύγει και να επαναλάβει την συμπεριφορά με κύριο μέλημά του να μην γίνει αντιληπτό από τον τιμωρό. Είναι ξεκάθαρο ότι η τιμωρία δεν βοηθάει το παιδί να αποκτήσει μία «εσωτερική φωνή», ηθική συνείδηση και ανεξαρτησία ως προς την επιλογή του τι μπορεί να κάνει και τι όχι, αφού έχει συνηθίσει να είναι κάποιος εξωτερικός παράγοντας (γονιός, δάσκαλος κλπ) που του το επιβάλει.

 
Συμπερασματικά μπορούμε να πούμε ότι οι τιμωρίες διαμορφώνουν παιδιά με αδύναμους χαρακτήρες που δεν μαθαίνουν να εμπιστεύονται την κρίση τους αλλά συνηθίζουν να δρουν και να αποφασίζουν κάτω από τον φόβο και την επιβολή.
 
Γνώμη μου είναι ότι κανένας γονιός -αν κοιτάξει βαθιά μέσα του- δεν θέλει να επιβάλει τιμωρίες. Αναρωτιέται κανείς λοιπόν γιατί είναι τόσο δημοφιλείς; 
 
Ας μην ξεχνάμε ότι η έννοια της τιμωρίας είναι βαθιά ριζωμένη στους περισσότερους από εμάς αφού ήταν η πιο συνηθισμένη μορφή σωφρονισμού είτε στο σπίτι είτε/και στο σχολείο. Ασχέτως του αν πειθαρχήσαμε ή όχι, σίγουρα αν ψάξουμε θα βρούμε κάποια υπολείμματα θυμού, αδικίας, ντροπής, απόρριψης κλπ. που θα μας κάνουν να νιώθουμε άβολα ακόμα και τώρα. 
Ίσως η τόσο ευρεία χρήση της τιμωρίας να εξηγεί πολλά από τα χαρακτηριστικά της σύγχρονης κοινωνίας μας. Έχουμε συνηθίσει με ευκολία να κάνουμε τα πράγματα που μας επιβάλουν οι απαγορεύσεις,  η αστυνόμευση, τα πρόστιμα και άλλες φορές ο φόβος ή οι απειλές (πόσο επίκαιρο ακούγεται αυτό) και πολύ σπανιότερα αφηνόμαστε να αποφασίζουμε ελεύθερα ή να κάνουμε κάτι βασισμένοι στην κρίση μας και στο γενικό καλό.
 
Η δική μου εμπειρία λέει ότι ενώ κανένας μας δεν θέλει την τιμωρία, πολλές φορές μας βγαίνει αυθόρμητα να την χρησιμοποιήσουμε γιατί δεν γνωρίζουμε άλλες εναλλακτικές.
Κάποιοι άλλοι γονείς επίσης προσπαθώντας να αποφύγουν με κάθε τρόπο την τιμωρία (και επειδή δεν ξέρουν άλλες εναλλακτικές), καταλήγουν στην απόλυτη ελευθερία, κάτι που επίσης δεν βοηθάει τα παιδιά όταν δεν έχουν τις δεξιότητες και την ωριμότητα να την διαχειριστούν.
 
Τί μπορούμε να κάνουμε;
Καταρχήν λέμε ΟΧΙ σε κάθε είδους τιμωρία και αλλάζουμε τον τρόπο που βλέπουμε το παιδί. Σταματάμε να σκεφτόμαστε «είναι κακό παιδί γιατί φωνάζει, χτυπάει, δαγκώνει, σπάει πράγματα κλπ» και δίνουμε προσοχή στο ότι ΚΑΘΕ ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΑ ΕΙΝΑΙ ΠΡΟΣΠΑΘΕΙΑ ΓΙΑ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑ!
Κάθε στιγμή που ένα παιδί χτυπάει φωνάζει, κλαίει, δεν τρώει κλπ. προσπαθεί να μας πει κάτι και όλη μας η προσπάθεια χρειάζεται να επικεντρωθεί στο να βρούμε τί είναι αυτό που προσπαθεί να μας πει ή να κάνει και όχι στο ποια θα είναι η πιο κατάλληλη τιμωρία για να το συνετήσουμε. 
 
Τα πράγματα που προσπαθεί να μας πει ένα παιδί με την συμπεριφορά του είναι πολύ συγκεκριμένα:

1. Κάποιος άλλος στο περιβάλλον φέρεται με παρόμοιο τρόπο και το παιδί τον μιμείται (αφού εμείς οι ενήλικες πάντα αποτελούμε το μοντέλο – ίνδαλμα των παιδιών). Π.χ. ένας θυμωμένος γονιός είναι πολύ πιθανό να αντιμετωπίζει συχνά ένα θυμωμένο παιδί. Το ίδιο ισχύει και για έναν μονίμως κουρασμένο ή παθητικό ή ακατάστατο ή ανασφαλή, ή αναβλητικό ή αναποφάσιστο ή έντονο ή αμίλητο γονιό και ... καταλαβαίνετε τί εννοώ.
2. Κάτι προσπαθεί να καταφέρει το παιδί (έστω και με λάθος τρόπο). Είναι δική μας ευθύνη να ψάξουμε να ανακαλύψουμε το ποιός μπορεί να είναι ο «υγιής» στόχος του. Εάν το παιδί δεν μιμείται τη συμπεριφορά κάποιου άλλου τότε η μόνη άλλη εξήγηση για την «περίεργη» συμπεριφορά του είναι επειδή προσπαθεί να διεκδικήσει κάποια αναπτυξιακή του ανάγκη και ή δεν έχει ακόμα τις δεξιότητες για να το καταφέρει ή κάτι το εμποδίζει στο περιβάλλον του. Για παράδειγμα ένα παιδί που σπρώχνει τα άλλα ίσως προσπαθεί να επικοινωνήσει και δεν ξέρει πώς ή ένα παιδί που δεν θέλει να μπει στο καρότσι ίσως θέλει να περπατήσει και δεν το αφήνουμε εμείς ή ένα παιδί που δεν τρώει ίσως δεν θέλει να το ταΐζουμε κ.ά. 

(Μπορείτε να βρείτε περισσότερες πληροφορίες στο άρθρο μου «Περί καλών και κακών παιδιών»). 
 
Η τιμωρία έχει σχέση με το πώς χρησιμοποιούμε την δύναμή μας απέναντι στο παιδί ενώ αυτό που πρέπει να επιδιώκουμε είναι το πως θα ενθαρρύνουμε την συνεργασία μας με το παιδί. Αντί για «επειδή κάνεις αυτό θα πάθεις εκείνο» μπορούμε να σκεφτόμαστε «μου δείχνει ότι κάτι δεν λειτουργεί, τί μπορούμε να κάνουμε γι’ αυτό;». Όταν προσπαθούμε να επιβάλουμε τη θέλησή μας στο παιδί τότε δεν υπάρχει συνεργασία. Αντίθετα αν γνωρίζουμε τις αναπτυξιακές ανάγκες του και λειτουργούμε συνειδητά τότε εμπνέουμε και το παιδί μας να συνεργαστεί και να δράσει υπεύθυνα. Στη συνεργασία υπάρχει κοινός στόχος. Δεν είναι τυφλή υπακοή στο θέλημά μας για να μην υποστεί τις συνέπειες. Δεν μπορούμε να υποχρεώσουμε κάποιον να συνεργαστεί αλλά μπορούμε να τον εμπνεύσουμε και να του τραβήξουμε το ενδιαφέρον. Αντί για «αν δεν φτιάξεις το δωμάτιό σου δεν θα δεις τηλεόραση» μπορούμε να αλλάξουμε την δυναμική λέγοντας π.χ. «βλέπω χρειαζόμαστε ένα σχέδιο για το πως θα μπούνε τα πράγματα στη θέση τους. Τί σκέφτεσαι γι’ αυτό;». Το πρώτο εμπεριέχει επιβολή εξουσίας, το δεύτερο θέτει το ζήτημα προς διερεύνηση εμπλέκοντας και την άποψη του παιδιού. 
 
Ας δούμε πόσο διαφορετικές συνθήκες δημιουργεί η τιμωρία σε σχέση με τη συνεργασία:

• Η τιμωρία δημιουργεί ανταγωνισμό (τα παιδιά αντιδρούν στο πρόσωπο που προσπαθεί να τα υποχρεώσει να συμμορφωθούν) ενώ η συνεργασία εμπνέει δράση για έναν κοινό στόχο.
• Η τιμωρία αγνοεί τους λόγους κάποιας συμπεριφοράς (επιβάλουμε μία τιμωρία προσπαθώντας να δώσουμε λύση σε κάποιο πρόβλημα χωρίς να ξέρουμε τι είναι αυτό που δημιούργησε το πρόβλημα) ενώ η συνεργασία αποκωδικοποιεί τη συμπεριφορά (δείχνουμε στο παιδί ότι το ακούμε και ότι θέλουμε να βοηθήσουμε να ξεπεραστεί το πρόβλημα).
• Η τιμωρία αποθαρρύνει την έννοια της προσπάθειας, της κριτικής σκέψης, της επίλυσης δυσκολιών  (το παιδί π.χ. σκέφτεται «δεν θα το προσπαθήσω γιατί μπορεί να το χαλάσω») ενώ η συνεργασία ενθαρρύνει και στηρίζει όλα τα προηγούμενα (το παιδί π.χ. σκέφτεται «αν δεν μπορέσω, θα με βοηθήσει να βρω τον τρόπο»). 
• Η τιμωρία δημιουργεί ρήξη των σχέσεων (ο ενήλικος που επιτηρεί το παιδί για να μην κάνει κάτι κακό στο περιβάλλον) ενώ η συνεργασία ενισχύει τις σχέσεις (ο ενήλικος που επιτηρεί το περιβάλλον για να μην είναι ακατάλληλο για το παιδί).
• Η τιμωρία δημιουργεί σχέσεις που θυμίζουν ανταλλακτικό εμπόριο (το παιδί π.χ. σκέφτεται «αν κάνω αυτό τότε θα πάθω εκείνο») ενώ η συνεργασία δημιουργεί σχέσεις σεβασμού και αλληλοστήριξης (το παιδί π.χ. σκέφτεται «θα είναι πλάι μου για να τα καταφέρω»).
• Η τιμωρία εμποδίζει το παιδί από το να παίρνει τις δικές του αποφάσεις, να βιώνει τις συνέπειες των επιλογών του και να μαθαίνει μέσα απ΄ αυτές (το παιδί π.χ. σκέφτεται «αν το δοκιμάσω θα με μαλώσει») ενώ η συνεργασία σέβεται τις αποφάσεις του παιδιού και ενθαρρύνει την πρωτοβουλία ακόμα κι αν οδηγήσει σε αποτυχία (το παιδί π.χ. σκέφτεται «αυτό δεν λειτούργησε θα δοκιμάσω αλλιώς») .

 
Αυτό που προσπαθούμε είναι να εμπνέουμε τα παιδιά μας με αυθεντικά κίνητρα και όχι να τα ακινητοποιούμε με απειλές και φόβο.
 
Ας δούμε αναλυτικά ένα παράδειγμα που πολλές φορές φέρνει αμηχανία στους γονείς και μπορεί να καταφύγουν σε κάποιου είδους τιμωρία: 
​
Το 2 χρόνων παιδί μας σπρώχνει ένα άλλο παιδί που έχει έρθει για να παίξει σπίτι μας.