Αν λέγαμε ότι «κακό παιδί» είναι το παιδί που δεν φέρεται καλά που έχει δηλαδή μία κακή συμπεριφορά, νομίζω ότι αυτή είναι μία περιγραφή με την οποία θα συμφωνούσαν οι περισσότεροι.
Σύμφωνα με την βιολογία αλλά και το λεξικό, συμπεριφορά είναι ο τρόπος με τον οποίο ένα σύστημα ή ένας οργανισμός αντιδρά στα ερεθίσματα που δέχεται από το περιβάλλον του! 
Και έτσι αλλάζει όλη η οπτική μας περί «κακών» παιδιών. 
Όπως δεν μπορούμε να πούμε για ένα ψάρι που χτυπιέται έξω από το νερό ότι είναι ένα κακό ψάρι έτσι δεν μπορούμε να μιλάμε για καλά και κακά παιδιά αλλά μιλάμε για την αντίδραση τους σε ένα κατάλληλο ή σε ένα μη κατάλληλο περιβάλλον.
 
Όταν αναφερόμαστε στο περιβάλλον των παιδιών, αναφερόμαστε σε δύο τομείς:

• Ανθρώπινο περιβάλλον είμαστε εμείς και όλα όσα κάνουμε, λέμε, σκεφτόμαστε και νιώθουμε. 
• Φυσικό περιβάλλον είναι ο χώρος που κινείται και ζει το παιδί. 

 
Δεν πρέπει να υποτιμάμε τις δυνάμεις του παιδιού. Τα παιδιά έχουν μία ορμή να αναπτυχθούν με υγεία και έναν εσωτερικό δάσκαλο που τα βοηθάει σε αυτό. Αυτός ο εσωτερικός δάσκαλος είναι που βοηθάει όλα τα παιδιά του κόσμου να μάθουν να θηλάζουν, να περπατάνε, να κατακτήσουν την μητρική τους γλώσσα (χωρίς εμείς να τους έχουμε μάθει ούτε έναν κανόνα γραμματικής) κ.ο.κ. Αυτός ο εσωτερικός δάσκαλος τα βοηθάει να ξέρουν τί είναι καλό για την ανάπτυξή τους και τι όχι. Όσο μικρότερα είναι τα παιδιά τόσο πιο ξεκάθαρα νιώθουν μέσα τους το τι τα βοηθάει και τι τα εμποδίζει να αναπτυχθούν φυσιολογικά όμως, όσο μεγαλώνουν μπορεί να συμβιβαστούν και να προσαρμοστούν σε όλα και έτσι μπορεί να αλλοιωθεί το πρότερο σωστό τους κριτήριο για το τί είναι υγιές και τί όχι.
 
Όταν το ανθρώπινο ή το φυσικό περιβάλλον δεν ενθαρρύνει την φυσιολογική ανάπτυξη των παιδιών, τότε αυτά θα αντιδράσουν με δύο βασικούς τρόπους:
Επιθετικά. Μπορεί να φωνάζουν, να χτυπιούνται, να έχουν θυμό, ένταση, να κάνουν επικίνδυνα πράγματα κ.ά.
Παθητικά. Μπορεί να μοιάζουν υποταγμένα, να είναι άτονα, αδύναμα, να μην έχουν επιθυμία να κάνουν πράγματα, να βαριούνται, να φοβούνται πολύ κ.ά. Αυτός ο τρόπος αντίδρασης χρειάζεται ιδιαίτερη προσοχή γιατί κάποιες φορές μπορεί να περάσει απαρατήρητος και να νομίζουμε ότι έχουμε να κάνουμε με ένα πολύ ήρεμο, ή ντροπαλό ή «καλό» παιδί ενώ στην ουσία να είναι ένα παιδί σε παραίτηση.
 
Όταν βλέπουμε τέτοιες συμπεριφορές πρέπει να θυμόμαστε ότι τα παιδιά δεν προσπαθούν να μας εκνευρίσουν ή για να μας φέρουν σε απελπισία αλλά θέλουν να μας δείξουν ότι κάτι στο περιβάλλον τους τα εμποδίζει να αναπτυχθούν φυσιολογικά. Η Μαρία Μοντεσσόρι, τόνιζε οτι ο ρόλος μας ΔΕΝ είναι να διαμορφώσουμε το παιδί  αλλά, να διαμορφώσουμε το περιβάλλον που θέλουμε το παιδί να αφομοιώσει, να παρατηρήσει και να μιμηθεί:
«Η δουλειά του ενήλικου, είναι να τελειοποιήσει το περιβάλλον, αλλά το παιδί δουλεύει για να τελειοποιήσει τον εαυτό του».  
 
Τί πρέπει επομένως να έχουμε στο νου μας για να είναι κατάλληλο το περιβάλλον των παιδιών μας; (Αναφέρομαι στις ηλικίες 0-6 χρόνων. Αντίστοιχα πράγματα ισχύουν για όλες τις ηλικίες, με κάποιες διαφοροποιήσεις αλλά θα ήταν σχεδόν αδύνατον να αναφερθώ σε όλα). 
 
1. Το ανθρώπινο περιβάλλον. Λειτουργούμε πάντα ως μοντέλο για τα παιδιά, είμαστε το πρότυπό τους. Εμείς είμαστε αυτοί που θα μιμηθούν και εμείς αποφασίζουμε σε ποιά ερεθίσματα θα εκτεθούν. Έχουμε ακούσει πάρα πολλές φορές ότι τα παιδιά είναι σφουγγάρια επομένως:

• Φροντίζουμε τον εαυτό μας εάν θέλουμε και τα παιδιά μας να μάθουν να φροντίζουν τον δικό τους.
• Φροντίζουμε να τους παρέχουμε κατάλληλη τροφή τόσο για το σώμα τους όσο και για το πνεύμα τους, έτσι ώστε να έχουν υγεία και στα δύο. 
• Επαναπροσδιορίζουμε τα σημαντικά και τα ασήμαντα και ζούμε σύμφωνα με τις αξίες μας, εάν θέλουμε και τα παιδιά μας να τις γνωρίσουν (το κήρυγμα οι νουθεσίες, οι τιμωρίες και οι δωροδοκίες δεν βοηθάνε). 
• Βελτιώνουμε τις φοβίες, τις ανασφάλειες και γενικότερα ότι νιώθουμε να μας δυσκολεύει στη δική μας ζωή (π.χ. έλλειψη θάρρους, έλλειψη αυτοεκτίμησης, φόβος λάθους, τελειομανία κ.ά.) έτσι ώστε να μην τα μεταβιβάσουμε στα παιδιά μας.
• Δημιουργούμε μία σχέση που βασίζεται στην επικοινωνία, στην κατανόηση των αναγκών, στην ειλικρίνεια, στην εμπιστοσύνη και φυσικά στην αγάπη και δεν προσπαθούμε να βρούμε τρόπους να χειριστούμε τα παιδιά μας ώστε να κάνουν πάντα αυτό που μας βολεύει.

Αυτό δεν σημαίνει ότι πρέπει να ζούμε πάντα με το άγχος και τις ενοχές του ότι δεν είμαστε τέλειοι γονείς. Σημαίνει όμως ότι πρέπει να λειτουργούμε συνειδητά και να έχουμε αυτογνωσία ακόμα κι όταν κάνουμε λάθη και έτσι να μην καθρεφτίζουμε τους φόβους, τις αγκυλώσεις και τις ελλείψεις μας στα παιδιά μας.
 
2. Το φυσικό περιβάλλον. Το περιβάλλον στο οποίο ζουν και αναπτύσσονται τα παιδιά, χρειάζεται να καλύπτει τις εξής πέντε αναπτυξιακές ανάγκες τους (σε επόμενο άρθρο θα αναφερθούμε εκτενέστερα σε αυτές):

• Ανάγκη του ανήκειν. Όταν π.χ. τα συμπεριλαμβάνουμε στην καθημερινότητά μας και τους δίνουμε αρμοδιότητες και υπευθυνότητες (ανάλογες της ηλικίας τους) νιώθουν χρήσιμα και σημαντικά μέλη της οικογένειας.
• Ανάγκη για επικοινωνία. Όταν π.χ. επικοινωνούμε με σεβασμό μαζί τους και τα αφήνουμε να εκφραστούν τότε καλύπτουν την ανάγκη τους για επικοινωνία (όχι πιπίλες, μωρουδίστικες εκφράσεις, φωνές κλπ).
• Ανάγκη για κίνηση. Όταν π.χ. μπορούν να κινηθούν και να εξερευνήσουν έναν -ασφαλή- χώρο χωρίς τη δική μας παρέμβαση (όχι ρηλάξ, παρκοκρέβατα κλπ) καλύπτουν την ανάγκη τους για κίνηση. 
• Ανάγκη για τάξη . Όσο οξύμωρο κι αν ακούγεται τα παιδιά έχουν ανάγκη την τάξη στη ζωή τους με την έννοια της ρουτίνας, της επανάληψης, της ομαδοποίησης κλπ.
• Ανάγκη για ανεξαρτησία. Τα παιδιά μας χρειάζεται να μπορούν να κατακτούν κάθε μέρα και καινούριες ανεξαρτησίες (π.χ. φαγητό, ντύσιμο κ.ά.) αντίστοιχες με την ηλικία και τις δεξιότητές τους.

Όταν για κάποιο λόγο δεν ικανοποιούμε τις παραπάνω ανάγκες των παιδιών τότε  διαμαρτύρονται -με όλο τους το είναι- και αρνούνται να μας ακούσουν γιατί νιώθουν ότι είμαστε αντίπαλοί τους.

Η Μαρία Μοντεσσόρι λέει:
«Το παιδί υπακούει πάντα εκτός αν ο ενήλικος του ζητήσει να απαρνηθεί τους αναλλοίωτους νόμους που το διαπλάθουν. Είναι σαν να του ζητούσαν να σταματήσει την εποχή της οδοντοφυίας του, τα δόντια του να βγουν...».
 
Ας επαναπροσδιορίσουμε λοιπόν τον τρόπο που βλέπουμε την συμπεριφορά των παιδιών (θυμηθείτε το χαρτάκι που σημειώσατε στην αρχή) και κάθε φορά που μας προβληματίζει κάτι ας εξετάζουμε: 
- Αρχικά το ρόλο του εαυτού μας. Μήπως οι δικές μας αδυναμίες, αντοχές, συμπεριφορές είναι αυτές που δημιούργησαν την κατάσταση ή αυτές που χρειάζονται βελτίωση; 
- Στη συνέχεια (εάν δεν λυθεί το πρόβλημα) ας εξετάσουμε εάν κάποια από τις πέντε ανάγκες τους καταπιέστηκε. 
- Τέλος αρκεί να σκεφτούμε τί χρειάζεται να αλλάξουμε στο περιβάλλον ώστε να μην ξανασυμβεί κάτι αντίστοιχο π.χ. να μην φωνάζουμε όταν είμαστε θυμωμένοι, να βγάζουμε το παιδί από το καρότσι όταν θέλει να περπατήσει, να το κοιτάμε στα μάτια όταν μιλάμε και όχι με γυρισμένη την πλάτη πλένοντας τα πιάτα, να βάλουμε ένα κάλυμμα στον καναπέ αντί να λέμε μην κάτσεις εκεί, να του δείξουμε πώς να αγγίζει το αδελφάκι του, πώς να εκτονώνει την ενέργειά του, να του δώσουμε περισσότερη ανεξαρτησία και τόσα άλλα! 
 
Χρειάζεται να είναι ξεκάθαρο όμως ότι μιλάμε για την κάλυψη όλων των αναπτυξιακών αναγκών των παιδιών και όχι όλων των «θέλω» τους. Υπάρχει μία θεμελιώδης διαφορά: Οι ανάγκες μπορούν να καλυφθούν, τα «θέλω» όμως όχι.
Στην αρχή χρειάζεται συνειδητή προσπάθεια, με τον καιρό όμως γίνεται πολύ πιο εύκολα, σχεδόν αυτόματα η επίλυση των προβλημάτων και όσο πιο κατάλληλο γίνεται το περιβάλλον τόσο θα εκλείπουν και οι αρνητικές αντιδράσεις.
 
Τα παιδιά που μεγαλώνουν σε ένα περιβάλλον προετοιμασμένο κατάλληλα ώστε να καλύπτει τις ανάγκες τους, μας εκπλήσσουν. Τα βλέπουμε να μεταμορφώνονται, να γίνονται χαρούμενα, ευτυχισμένα, να αγαπάνε τη δραστηριότητα, την  συγκέντρωση, την ησυχία, την τάξη, την ανεξαρτησία, να παίρνουν πρωτοβουλίες, να ξεπερνάνε εύκολα τις δυσκολίες ή τις αποτυχίες, να έχουν αυτοέλεγχο, να είναι υπάκουα, κοινωνικά, να συμπονούν, να βοηθούν, να νοιάζονται και με δύο λόγια να έχουν ισορροπία στην ανάπτυξη του σώματος, του μυαλού και του πνεύματός τους. 
Σε κάποιους θα φανούν υπερβολικά χαρίσματα όλα αυτά για ένα παιδί αλλά για εμάς που τα βλέπουμε συνεχώς στις τάξεις μας, είναι αυτό που η Μαρία Μοντεσσόρι ονόμασε το «άγνωστο παιδί» και αυτό που περιγράφουμε και πιστεύουμε ότι είναι η πραγματική φύση των παιδιών όλου του κόσμου.

Τη Λιάνα Χαρίση μπορείτε να τη βρείτε στο www.facebook.com/lianaswonder 

Οι ανθρωπολογικές μελέτες δείχνουν οτι είναι βαθιά ανάγκη του ανθρώπου να σηματοδοτεί τη ζωή και την καθημερινότητά του. Γι’ αυτό οι άνθρωποι πάντα ήθελαν και πάντα θα θέλουν να σηματοδοτούν με γιορτές, τελετές ή ιεροτελεστίες τις εναλλαγές των εποχών, τον χρόνο, τη γέννηση, το θάνατο, τις σχέσεις κλπ. 

Με τις γιορτές αποκτούμε μία κοινωνική ταυτότητα, νιώθουμε ότι ανήκουμε σε μία ομάδα, ότι συνυπάρχουμε, σχετιζόμαστε ή και ταυτιζόμαστε με άλλους ανθρώπους. Αυτό φυσικά συμβαίνει όταν συμμετέχουμε σε γιορτές που έχουν σχέση με κάτι που σεβόμαστε, εκτιμάμε και πιστεύουμε.
Δεν πρέπει λοιπόν, να απαξιώνουμε, να προσπερνάμε ή να μειώνουμε τις γιορτές αλλά να προσπαθούμε με τον τρόπο που τις γιορτάζουμε να αντιπροσωπεύουν εμάς και τις αξίες μας.
​
Οι γιορτές λοιπόν, αντιπροσωπεύουν τις αξίες που έχουμε και τα παιδιά μάς «αναγκάζουν» να τις θυμηθούμε αλλά και να τις επαναπροσδιορίσουμε. Συνήθως, με τον ερχομό ενός παιδιού η ανάγκη της σηματοδότησης και του εορτασμού ξυπνάει μέσα μας (ο πρώτος του μήνας, το πρώτο δοντάκι, το πρώτο του βήμα). Όπως πάντα, αυτό το «αδύναμο», καινούριο πλάσμα μάς ταρακουνάει! 
Τα παιδιά μάς βοηθούν να λειτουργήσουμε πιο συνειδητά αφού μας κάνουν να σκεφτούμε:

• τί θέλουμε να μεταδώσουμε σε αυτά,
• ποιες αξίες ελπίζουμε να πρεσβεύουνε στη ζωή τους,
• τί θέλουμε να αγγίξει τις ψυχές τους,
• τί πληροφορίες θέλουμε να πάρουν,
• τί συναισθήματα θέλουμε να νιώσουν; 
  
  

Πρέπει να συνειδητοποιήσουμε ότι η ζωή είναι γεμάτη επιλογές που ή θα μας εξελίξουν ή θα μας εμποδίσουν να είμαστε αυτοί που θέλουμε και μπορούμε να είμαστε. 
Όταν ζούμε σύμφωνα με τις αξίες μας στην πράξη, τότε αυτές γίνονται οι αρετές μας και τελικά γίνονται αυτό που είμαστε και αυτό που αντανακλούμε γύρω μας. 

Τί μας προσφέρουν οι γιορτές - τελετές;

• Σηματοδοτούν στιγμές και σχέσεις της ζωής μας.
• Μας αποσπούν από την καθημερινότητα. 
• Μας προσφέρουν ασφάλεια, ελπίδα, προβλεψιμότητα (αφού επαναλαμβάνονται).
• Λειτουργούν σαν ένας πνευματικός χάρτης του πώς ζούμε και συμμετέχουμε στον κόσμο.
• Δημιουργούν μία κοινωνική σύνδεση με τα άλλα άτομα που συμμετέχουν σε αυτές.
• Μας δίνουν την ευκαιρία να εκφράσουμε πράγματα που δεν θα εκφράζαμε, παρασυρμένοι από την καθημερινότητα (π.χ. πρόποση «χαίρομαι που είμαστε εδώ, σας αγαπώ» κλπ).

Σε μια γιορτή μπορεί να εκφραστεί η πιο πνευματική διάσταση του ανθρώπου και είναι σημαντικό να μην αμελήσουμε την ψυχική της διάσταση, για να μην καταλήξουμε σε μία ελλειπή και κενή γιορτή. Αν κάτι δεν μας αγγίζει, καλύτερα να μην αναφερθούμε σε αυτό καθόλου. Ας μιλήσουμε και ας γιορτάσουμε μόνο για αυτά που μιλάνε στην ψυχή μας.
Φέτος περνάμε την περίοδο του Πάσχα με έναν πρωτόγνωρο τρόπο. Απαγορεύεται να πάμε στο χωριό, να φάμε με την ευρύτερη οικογένεια, να πάμε εκκλησία κλπ. Τα καλά νέα όμως είναι οτι τίποτα δεν μπορεί να μας απαγορεύσει τις αξίες μας και τίποτα δεν μπορεί να μας εμποδίσει να το σηματοδοτήσουμε με έναν ουσιαστικό τρόπο. 

Εάν λοιπόν θέλουμε να γιορτάσουμε το Πάσχα ας σκεφτούμε:
Ποιο κομμάτι θέλουμε να τονίσουμε; Τί μας έχει αγγίξει; 
​
Σε όλα σχεδόν τα μέρη της γης γιορτάζεται το Πάσχα. Ο καθένας μας μπορεί να ταυτιστεί με κάτι (ακόμα κι αν δεν είναι χριστιανός ή αν δεν θέλει να ακολουθήσει κάποια ελληνικά έθιμα).
Μπορούμε να μιλήσουμε στα παιδιά κάτω των 6 ετών για την αναγέννηση της φύσης, για τον κύκλο της ζωής, για τις παραδόσεις, για την οικογένεια, για το χωριό κ.ά. Μπορούμε να φτιάξουμε πασχαλινά κουλούρια, να μάθουμε να διπλώνουμε τις πετσέτες στο τραπέζι σαν κουνελάκια, να φτιάξουμε κάρτες και να τις αφήσουμε στις εισόδους των γειτόνων, να μάθουμε ένα παραδοσιακό τραγούδι και να το πούμε στην γιαγιά από το τηλέφωνο και τόσα άλλα. Εάν πιστεύουμε π.χ. στην Ορθοδοξία μπορούμε να μιλήσουμε για την συγχώρεση και την αγάπη για τα οποία μίλησε ο Χριστός. Προσοχή στα παιδιά κάτω των 6 ετών, μιλάμε πάντα για χειροπιαστά πράγματα που μπορούν να καταλάβουν μέσα από τις δικές τους εμπειρίες της καθημερινότητας. Δεν αναφέρουμε ακόμα, λεπτομέρειες όπως η Σταύρωση, η Ανάσταση, ο συμβολισμός των κόκκινων αυγών κλπ. αλλά μπορούμε να τους αναφέρουμε οτι η γιαγιά θέλει να ανάβει ένα καντηλάκι, να ακούει ύμνους και να βάφει τα αυγά κόκκινα γιατί αυτό την κάνει να νιώθει όμορφα. 

Όσο πιο μεγάλα είναι τα παιδιά μας τόσο πιο βαθιά μπορούμε να μπούμε στα διάφορα θέματα. Σε παιδιά 6-12 χρόνωνμπορούμε να μιλήσουμε για τη φιλία, τη μετάνοια, τις σχέσεις δάσκαλου- μαθητή, την αναποφασιστικότητα, για τις θρησκείες στον κόσμο, για τα διαφορετικά έθιμα, για το πώς αντιμετωπίζουν οι διάφοροι πολιτισμοί τον θάνατο, να μιλήσουμε για τις διάφορες τελετουργίες και τον συμβολισμό τους, για τον κύκλο της σελήνης, για τους Ρωμαίους, τη Βυζαντινή μουσική κ.ά. 
Με τους έφηβους μπορούμε να μιλήσουμε για τα μεγάλα ανθρώπινα ερωτήματα όπως η προδοσία, η συγχώρεση, η πίστη, ο Θεός, οι συμβολισμοί, η αποποίηση ευθυνών, η φιλαργυρία, η ανάσταση, τί σημαίνει οπαδός, αίρεση, η θέση της γυναίκας εκείνη την εποχή και είναι μια εξαιρετική ευκαιρία για να μιλήσουμε για το τι σημαίνει για εμάς ο θρήνος, το πένθος, η συντριβή, η περισυλλογή, η ανάσταση.

Τα θέματα που μπορούμε να διαλέξουμε είναι ανεξάντλητα γι΄αυτό πρέπει να επιλέξουμε θέματα κοντά στα ενδιαφέροντα των παιδιών, που θα μας δώσουν ευκαιρίες να προβληματιστούμε και να μιλήσουμε για τις αρχές και τις αξίες μας. O διάλογος, η έρευνα και η καταγραφή είναι τα πολυτιμότερα εργαλεία και βοηθούν τα παιδιά να δομήσουν δυνατές απόψεις και προσωπικότητες.
Τα παιδιά (σε όλες τις ηλικίες) μπορούνε να πούνε ή να κάνουνε λίστες με το τί θα ήταν σημαντικό να περιλαμβάνει ο φετινός πασχαλινός εορτασμός (δεδομένων των συνθηκών που υπάρχουν). Μπορούμε επίσης να συζητήσουμε ιδέες για το πώς μπορούμε να δείξουμε την αγάπη μας στους συγγενείς και φίλους που δεν μπορούμε να συναντήσουμε ή σε αυτούς που δεν μπορούν να γιορτάσουν. Όταν συμπεριλαμβάνουμε τα παιδιά μας στην λήψη τέτοιων αποφάσεων το αποτέλεσμα είναι πάντα εκπληκτικό και συγκινητικό!

Ακόμα μπορούμε να μιλήσουμε για παλιότερες γιορτές, για το τί μας άρεσε σε αυτές αλλά και το τί θέλουμε να αποφύγουμε (π.χ. ένταση, φασαρία, κούραση, υπερβολικό φαΐ κλπ.). Καλό είναι να ξεφεύγουμε από την εμπορευματοποίηση της γιορτής και στις μέρες μας- ευτυχώς- αυτό είναι πιο εύκολο. 

Σε κάθε εορτασμό χρειάζεται να μπορούν να συμμετέχουν όλοι και να αντιμετωπίζονται οι ανάγκες όλων με κατανόηση και σεβασμό. 
​
Για να τα καταφέρουμε όλα αυτά, μια καλή τεχνική είναι να κλείσουμε τα μάτια και να φανταστούμε πώς θέλουμε να είναι η γιορτή μας, τι ατμόσφαιρα θέλουμε να υπάρχει, ως αίσθηση, να το νιώσουμε σαν να βλέπαμε μία ταινία. Ας αφιερώσουμε λίγα λεπτά για να το κάνουμε όσο πιο ρεαλιστικό γίνεται με χρώματα μυρωδιές, ήχους (και ας αγνοήσουμε για λίγο τα άγχη μας). Τότε θα αναδειχθούν οι αξίες της οικογένειάς μας και οι ποιότητες που θέλουμε να έχει η γιορτή αλλά και η ζωή μας γενικότερα. Ας αναρωτηθούμε λοιπόν ποιες ποιότητες- αρετές θα θέλαμε για το παιδί μας π.χ. να είναι χαρούμενο, τίμιο, ειλικρινές, δίκαιο, παθιασμένο, να έχει σεβασμό, καλοσύνη, συμπόνια, ευθύνες, γαλήνη, ψυχική ανθεκτικότητα κ.ο.κ. κι ας ζήσουμε τις μέρες μας -γιορτινές και μη- σύμφωνα με αυτές.

Στις δύσκολες στιγμές χρειάζονται συνειδητές δράσεις και συζητήσεις έτσι ώστε τα παιδιά να βιώσουν ένα υγιές μοντέλο για το πώς αντιμετωπίζονται οι δυσκολίες. 
Μία ειλικρινής συζήτηση μαζί τους θα τα βοηθήσει: 

• να νιώσουν σύνδεση, 
• να εισπράξουν σεβασμό,
• να αποκτήσουν νέες προοπτικές του θέματος, 
• να μάθουν καινούρια πράγματα,
• να κατακτήσουν καινούριες δεξιότητες, 
• να εμπνευστούν για δράσεις με τις οποίες μπορούν να προσφέρουν και 
• να διαχειριστούν το φόβο και τις ανησυχίες τους.

 
Μια τέτοια στιγμή είναι και αυτή. Τα παιδιά αλλάξανε τις καθημερινές τους ρουτίνες, δεν μπορούν να πάνε στους φίλους τους, στην παιδική χαρά, βλέπουν ανθρώπους με μάσκες και γάντια στον δρόμο, δεν μπορούν να αγκαλιάσουν τη γιαγιά, η μαμά και ο μπαμπάς είναι στο σπίτι και βλέπουν συνέχεια ειδήσεις, όλοι μοιάζουν αγχωμένοι και συζητούνε για κάποιο κορονοϊό. Όλα αυτά σίγουρα είναι μία τεράστια αλλαγή (ίσως και δυσκολία) για τα παιδιά. Ας δούμε πώς μπορούμε να προσεγγίσουμε το θέμα του κορονοϊού μαζί τους.

Φροντίζουμε τον εαυτό μας. 
Εάν εμείς οι ίδιοι έχουμε κατακλυστεί από άγχος ή πανικό τότε δεν είναι η κατάλληλη στιγμή για να μιλήσουμε με τα παιδιά μας. Καλό θα είναι να βρούμε τρόπους να φροντίσουμε πρώτα τον εαυτό μας μιλώντας σε έναν φίλο, σε έναν ειδικό, κάνοντας γιόγκα, τραγουδώντας, ζωγραφίζοντας ή ότι άλλο νομίζουμε, ή αλλιώς να αναθέσουμε την συζήτηση σε κάποιον άλλον πιο ψύχραιμο από εμάς. Να είμαστε καλοί με τον εαυτό μας και να μην «αυτομαστιγωνόμαστε». Όλοι έχουμε τις καλές και τις κακές μας μέρες, καθένας έχει το δικό του ρυθμό και τις δικές του αντοχές. Ας το δεχτούμε αυτό και για εμάς και για τα παιδιά μας κι ας κάνουμε όσα μπορούμε, εάν μπορούμε και όποτε μπορούμε.​

Καλούμε το παιδί για να μιλήσουμε, σε ένα όμορφο και ήρεμο περιβάλλον. 
Συζητάμε το τί έχει ακούσει, τί σκέφτεται, πώς νιώθει. Έτσι θα έχουμε αρκετές πληροφορίες για το πού θα επικεντρωθούμε. Θα είναι τελείως διαφορετική η συζήτηση αν μας πει π.χ. «είμαι πολύ θυμωμένος που δεν πάω στην παιδική χαρά» ή «νομίζω είμαι κι εγώ άρρωστος»  ή «ο Γιώργος στο σχολικό μου είπε οτι θα πεθάνουμε όλοι» κλπ. Απαντάμε πάντα με αλήθεια. Χρειάζεται να έχουμε σκεφτεί από νωρίτερα το πώς θέλουμε να προσεγγίσουμε τα πράγματα και όταν είμαστε προετοιμασμένοι είναι πιο εύκολο από ότι μοιάζει. Για παράδειγμα μπορεί να μας ρωτήσει το 4χρονο παιδί μας «κι εσύ θα πεθάνεις από κορονοϊό;». Εάν αφήσουμε τους φόβους μας και τα συναισθήματά μας να μας κατακλύσουν, το πιθανότερο είναι να πούμε «όχι ποτέ δεν θα πεθάνω», πράγμα σίγουρα αναληθές. Εάν με ψυχραιμία πούμε την αλήθεια «ελπίζω όχι για πολλά πολλά χρόνια ακόμα. Εξάλλου πεθαίνουν μόνον όσοι είναι πάρα, μα πάρα πολύ άρρωστοι», τότε και λέμε την αλήθεια και καθησυχάζουμε το παιδί. Καλό είναι ποτέ να μην υποβαθμίζουμε τους φόβους των παιδιών λέγοντας π.χ. «άντε βρε δεν είναι τίποτα» ή «πώς κάνεις έτσι» αλλά να δείχνουμε κατανόηση π.χ. «βλέπω οτι σε έχει αναστατώσει αυτό» κλπ.

Πάντα παίρνουμε υπόψη την ηλικία του παιδιού. 
​Δεν λέμε τα ίδια πράγματα σε όλες τις ηλικίες. Αν έχουμε παιδιά σε διαφορετικές ηλικίες μπορούμε να συζητήσουμε όλοι μαζί αυτά που μπορεί να ακούσει και το μικρότερο παιδί και μετά με καθένα ξεχωριστά να συζητήσουμε και άλλες πληροφορίες. Σε καμία ηλικία δεν προσπαθούμε να τρομάξουμε τα παιδιά. Δεν λέμε ποτέ π.χ. «αν δεν πλύνεις τα χέρια σου θα πας στο νοσοκομείο και θα κάνεις ένεση» ή σε ένα μεγαλύτερο παιδί «δες πόσοι πεθαίνουνε κι εσύ θες να δεις τους φίλους σου» και άλλα αντίστοιχα. Θέλουμε να δώσουμε ακριβείς πληροφορίες που θα βοηθήσουν τα παιδιά να συμμετέχουν με υπευθυνότητα και όχι με φόβο.

Στα μικρά παιδιά έως 6 περίπου χρόνων,
Δίνουμε λίγες μόνο πληροφορίες που έχουν σχέση με την καθημερινότητά τους. 
Φροντίζουμε πάντα με θετικό τρόπο να τονίζουμε το τί θα κάνουμε κι όχι να αναφέρουμε σαν απαγόρευση το τί δεν πρέπει να κάνουμε π.χ. «αυτές τις μέρες θα παίζουμε στο σπίτι» ή «έλα να σου δείξω πώς βήχουμε» ή «εδώ μπορείς να αφήνεις τα παπούτσια σου» ή «έτσι φοράμε τη μάσκα» κλπ. 
Φροντίζουμε να τους δίνουμε συνέχεια επιλογές για πράγματα που μπορούν να κάνουν π.χ. «θέλεις να παίξουμε στο σαλόνι ή στην κουζίνα;» και όχι «πού θες να παίξουμε;» (γιατί τότε η απάντηση μπορεί να είναι «στην παιδική χαρά») ή «θέλεις να φτιάξεις μία κάρτα στη γιαγιά ή να την πάρουμε τηλέφωνο;» κλπ.
Μπορούμε να τους μιλήσουμε με απλά λόγια για τους ιούς αφού σίγουρα έχουν παλιότερα δει κάποιον άρρωστο π.χ. με πονόκοιλο ή βήχα. Μπορούμε να τους πούμε οτι κάποιοι αρρωσταίνουν πιο βαριά από αυτόν τον ιό και τότε τους φροντίζουν οι ειδικοί και οτι οι πιο πολλοί θα γίνουν τελείως καλά.

Στα μεγαλύτερα παιδιά, πάντα με θετικό τρόπο και δίνοντας επιλογές, μπορούμε να επεξεργαστούμε κι άλλες πληροφορίες π.χ να βρούμε φωτογραφίες από μικροσκόπιο, να μάθουμε για την απολύμανση, την αποστείρωση, για το τί σημαίνει σχεδιάγραμμα, ποσοστά, εθελοντισμός, ανοσία, καραντίνα, επιδημία, να μιλήσουμε για αντίστοιχες ιστορικές στιγμές (π.χ. ισπανική γρίπη), τί έγινε στην συνέχεια στις κοινωνίες κλπ.
Πάντα προσέχουμε να μην τρομάζουμε, να μην κάνουμε κύρηγμα, οι πληροφορίες μας να είναι λιτές, να έχουν σχέση με τις απορίες και τα ενδιαφέροντα των παιδιών και να μην μακρυγορούμε

​Δίνουμε απλές οδηγίες για το πώς θα προστατευτούμε.
Τα μικρά παιδιά λατρεύουν να μαθαίνουν νέες κινήσεις. Τα βοηθάμε δείχνοντάς τους αργά και βήμα βήμα κάθε διαδικασία. Δείχνουμε τους κανόνες υγιεινής που θα προστατέψουν εμάς και τους γύρω μας π.χ. πώς καλύπτω το στόμα μου, πώς πλένω τα χέρια μου, πώς φοράω τα γάντια, τη μάσκα, πού ακουμπάω τα παπούτσια μου κλπ. Ένα, ένα κάθε φορά. Μπορούμε να το κάνουμε μέσα από παιχνίδια ρόλων, παίρνουμε το χρόνο μας, το απολαμβάνουμε, επαναλαμβάνουμε ξανά και ξανά, κάνουμε παιχνίδια (βρες ποιός είναι πίσω από τη μάσκα, νιώσε κάτι κρύο με το γάντι, κάτι τραχύ, έλα να τραγουδήσουμε δύο φορές το happy birthday γιατί τόση ώρα χρειάζεται να πλένουμε τα χέρια μας). Αυτοσχεδιάζουμε! Έτσι αυτά θα γίνουν γνώριμα στα παιδιά, χωρίς το άγχος που τα συνοδεύει.
Τα μεγαλύτερα παιδιά αγαπάνε να εξερευνούν και να καταγράφουν. Δίνουμε ξεκάθαρες οδηγίες για τα θέματα υγιεινής και για το πώς θα προφυλάσσονται. Στη συνέχεια τα εμπνέουμε να διαλέξουν αρμοδιότητες και υπευθυνότητες π.χ. μπορούμε να ζητήσουμε από το παιδί να γράψει τη λίστα με τα εβδομαδιαία ψώνια, να κάνει μια έρευνα για τους τρόπους μετάδοσης των ιών, να κράτησει ημερολόγιο, να ρωτήσει οικογενειακούς γνωστούς που μπορεί να έχουν ειδικές γνώσεις πάνω στο θέμα κλπ. 


Αποφασίζουμε πώς θα δράσουμε. 
Πάντα μπορούμε να βρούμε δράσεις είτε σε οικογενειακό είτε σε κοινωνικό επίπεδο, που να μας βοηθήσουν να ανταπεξέλθουμε στη δυσκολία. Τα μικρά παιδιά λατρεύουν το να κάνουν τα πράγματα να μοιάζουν πιο επίσημα, να μοιάζουν σαν τελετουργία. Μπορούμε π.χ. να τρώμε όλοι μαζί, να ανάβουμε ένα κεράκι, να λέμε μία ευχή για όσους δυσκολεύονται κλπ. Κι εδώ χωράνε πολλοί αυτοσχεδιασμοί, μπορούμε να ζωγραφίσουμε το μενού τις ημέρας, προσκλήσεις για το δείπνο, κάρτες για περαστικά κλπ. Φροντίζουμε όμως πάντα να κρατάμε μία σταθερή ρουτίνα ειδικά για τα μικρότερα παιδιά. Μπορούμε σαν οικογένεια να σκεφτούμε πώς μπορούμε να συνεισφέρουμε π.χ θα αφήνω το πρωί μία ζωγραφιά κάτω από το χαλάκι της γιαγιάς, ή θα φτιάξω ένα τραγούδι, ή θα ψωνίζω για τον κύριο απέναντι κ.ά.


Τονίζουμε τα θετικά.
Μπορούμε να μιλήσουμε για συμπεριφορές που αναδεικνύουν θετικά χαρακτηριστικά των ανθρώπων. Στα μικρότερα παιδιά μπορούμε να μιλήσουμε για το πόσο πολύ μπορούν να βοηθήσουν αφού π.χ. όταν πλένουν καλά τα χέρια τους ή όταν φτερνίζονται στον αγκώνα τους, ή όταν αφήνουν έξω τα παπούτσια τους κλπ. φροντίζουν τον εαυτό τους και τους άλλους να παραμείνουν υγιείς. Μιλάμε στα μεγαλύτερα παιδιά για τις χώρες που συνεργάζονται για το εμβόλιο, τους γιατρούς που ξενυχτάνε, τους άνθρωπους που φροντίζουν τους μοναχικούς ηλικιωμένους. Με αυτόν τον τρόπο εμπνέουμε τα παιδιά να  αποκτήσουν μία στάση υπευθυνότητας και προσφοράς αλλά και τους δείχνουμε οτι υπάρχει γύρω μας κι άλλος κόσμος που βοηθάει.

Είναι επίσης χρήσιμο να πούμε στα παιδιά ότι όποτε το θελήσουν μπορούμε να ξαναμιλήσουμε για όλα αυτά, ότι θα τα ενημερώνουμε για τις εξελίξεις που τα αφορούν και κυρίως ότι θα κάνουμε ό,τι περνάει από το χέρι μας για να φροντίζουμε ο ένας τον άλλο να παραμένουμε αγαπημένοι και υγιείς.

 Όλα αυτά δεν θα γίνουν σε μία μόνο συζήτηση. Είναι σημαντικό όμως να έχουμε στο μυαλό μας τη δυναμική και τη διάσταση που θέλουμε να δώσουμε στο θέμα.
​
Η διαφορά μιας δυσλειτουργικής οικογένειας με μία λειτουργική οικογένεια είναι οτι την πρώτη (δυσλειτουργική) θα την τσακίσουν οι δυσκολίες ενώ την δεύτερη (λειτουργική) θα την δυναμώσουν. Ας δούμε λοιπόν τις νέες δυσκολίες σαν αφορμή να βρούμε νέες λύσεις, νέες δυνάμεις και να αναπροσδιορίσουμε τις αρχές μας στην καθημερινότητά μας. Ας επιλέξουμε όλοι να ζούμε σε μία υγιή οικογένεια στην οποία οι δυσκολίες θα μας κάνουν να νιώθουμε πιο συνδεδεμένοι, αγαπημένοι και δυνατοί.

Η Λιάνα Χαρίση ξεκίνησε την καριέρα της ως αρχιτέκτων διατηρώντας για 15 χρόνια το δικό της γραφείο. Στη συνέχεια την κέρδισε η ενασχόληση με τα παιδιά αφού με αφορμή την γέννηση του γιού της βρήκε την ευκαιρία να ανακαλύψει και να γνωρίσει την αληθινή φύση των παιδιών.
Τα τελευταία 10 χρόνια έχει ασχοληθεί με εκατοντάδες παιδιά και τις οικογένειές τους, εκπαιδεύοντας και συμβουλεύοντάς τους με βάση τις αρχές της Μαρίας Μοντεσσόρι. Η βασικότερη πεποίθησή της είναι ότι τα παιδιά μας βοηθούν να γίνουμε καλύτεροι άνθρωποι (εάν τους το επιτρέψουμε).
Στις μέρες που περνάμε έφτιαξε τη σελίδα wonder-Λιάνα Χαρίση www.facebook.com/lianaswonder 
για να ενδυναμώσει με όποιο τρόπο μπορεί τις οικογένειές μας.