Μία από τις μεγαλύτερες επιθυμίες μας ως γονείς είναι να βοηθήσουμε τα παιδιά μας να μεγαλώσουν έχοντας αυτοεκτίμηση και εμπιστοσύνη στον εαυτό τους. Πώς μπορεί να κατακτηθεί αυτό; Είναι κάτι με το οποίο γεννιέται ένα παιδί ή είναι κάτι που χτίζεται; Photo from www.canva.com Όλες οι σύγχρονες επιστήμες υποστηρίζουν πλέον ότι τα παιδιά γεννιούνται έχοντας ήδη μέσα τους κάποιο δυναμικό και στη συνέχεια το περιβάλλον παίζει καθοριστικό ρόλο στο πώς αυτό το δυναμικό θα αναδειχθεί ή θα καταπιεστεί και τελικά στο πώς θα διαμορφωθεί η προσωπικότητα του παιδιού. Για παράδειγμα, ένα παιδί μπορεί να γεννηθεί έχοντας περισσότερη ενέργεια από κάποιο άλλο και εάν το περιβάλλον του δώσει ευκαιρίες να εκτονώνει αυτήν την ενέργεια τότε θα έχουμε ένα χαρούμενο και δυναμικό παιδί. Αντίθετα, εάν το περιβάλλον το οδηγεί στο να καταπιέζει συνεχώς αυτήν την ενέργεια, τότε θα έχουμε ένα επιθετικό ή ένα παθητικό παιδί. Κάτι αντίστοιχο συμβαίνει και με τα σωματικά χαρακτηριστικά. Ένα παιδί που μπορεί π.χ. να έχει το δυναμικό να γίνει ψηλό, αν δεν βοηθηθεί κατάλληλα από το περιβάλλον του (π.χ. με καλή διατροφή, άσκηση, καθαρό αέρα κλπ) μπορεί να μην καταφέρει να αναπτύξει πλήρως το δυναμικό του. Τόσο τα σωματικά όσο και τα ψυχικά χαρακτηριστικά ενός παιδιού υπάρχουν εν δυνάμει μέσα στο παιδί από την στιγμή της γέννησής του αλλά είναι το περιβάλλον (φυσικό και ανθρώπινο) που θα τα στηρίξει και θα τα αναδείξει ή θα τα καταπιέσει και θα τα αλλοιώσει. Ως προς τα ψυχικά του χαρακτηριστικά, ένα παιδί μπορεί να γεννηθεί πιο έντονο ή πιο ήπιο από κάποιο άλλο, πιο εσωστρεφές ή πιο εξωστρεφές από κάποιο άλλο, πιο ενεργητικό ή πιο ήρεμο από κάποιο άλλο αλλά ΔΕΝ μπορεί να γεννηθεί με φοβίες, ανασφάλειες, χαμηλή αυτοπεποίθηση, ντροπή κλπ, όλα αυτά είναι επίκτητα χαρακτηριστικά που αποκτά το παιδί εξαιτίας του περιβάλλοντος στο οποίο αναπτύσσεται. Τα καλά νέα είναι ότι ενώ δεν πρέπει ποτέ να επηρεάζουμε το δυναμικό με το οποίο γεννιέται ένα παιδί (δηλαδή τον πυρήνα του παιδιού), μπορούμε να επηρεάσουμε το περιβάλλον στο οποίο ζει το παιδί μας και μάλιστα είναι δική μας ευθύνη να το προετοιμάσουμε όσο καλύτερα γίνεται για να βοηθήσει στην ομαλή ανάπτυξη του παιδιού μας. Πώς διαμορφώνουμε ένα περιβάλλον που θα βοηθήσει στο κτίσιμο της αυτοεκτίμησης ενός παιδιού; 6 ενέργειες που βοηθούν στο κτίσιμο της αυτοεκτίμησης του παιδιού μας.
Η Μαρία Μοντεσσόρι λέει ότι θα μπορούσαμε να σκεφτούμε κάποια ψυχικά μας χαρακτηριστικά -όπως η αυτοεκτίμηση- σαν ψυχικούς μύες που ναι μεν υπάρχουν εν δυνάμει αλλά θέλουν το κατάλληλο περιβάλλον και την κατάλληλη εκγύμναση και εξάσκηση για να δυναμώσουν και να αρχίσουν να λειτουργούν. Οι ψυχολόγοι επίσης υποστηρίζουν ότι μία συμπεριφορά χρειάζεται γύρω στις 21 επαναλήψεις για να καταγραφεί σαν συνήθεια στον εγκέφαλό μας. Ας αρχίσουμε λοιπόν να δημιουργούμε τις συνήθειες που συνειδητά επιλέγουμε να αποκτήσουμε, για να μεγαλώνουμε χαρούμενα και δυνατά παιδιά.
0 Comments
Λέμε συχνά σε ένα παιδί «μπράβο!» ...που έφαγες το φαΐ σου, που έπλυνες τα δόντια σου, που κατέβηκες την τσουλήθρα, που δεν χτυπάς τους άλλους, που πήγες το ποτήρι σου στη θέση του, που διάβασες τα μαθήματά σου, που μίλησες ευγενικά, που κάνεις γυμναστική, που πήρες καλούς βαθμούς, που πρόσεχες το αδελφάκι σου... και ακόμα πιο συχνά λέμε «Μπράβο είσαι καλό παιδί!». Σε κάποιες άλλες περιπτώσεις χρησιμοποιούμε την επιβράβευση για να καταφέρει το παιδί κάτι π.χ. «θα σου πάρω το αυτοκινητάκι αν είσαι ήσυχος ή θα σου βάλω αυτοκόλλητα κάθε φορά που θα πηγαίνεις τουαλέτα ή θα φας παγωτό αν πάρεις καλούς βαθμούς...». ΤΙ ΠΡΟΣΠΑΘΟΥΜΕ ΝΑ ΚΑΤΑΦΕΡΟΥΜΕ; Ο στόχος μας πάντα είναι να εμψυχώσουμε τα παιδιά, να τους δώσουμε κίνητρο να προσπαθήσουν κι άλλο, να δυναμώσουμε την αυτοπεποίθηση και αυτοεκτίμησή τους, να ενισχύσουμε τις δεξιότητές τους, να τα βοηθήσουμε να αναλάβουν πρωτοβουλία, να νιώθουν εμπιστοσύνη στις δυνάμεις τους κλπ. Ας σκεφτούμε όμως για λίγο, γιατί άραγε αυτό που έκανε το παιδί, φροντίζοντας το χώρο του, τους άλλους ή τον εαυτό του, δείχνοντας νοιάξιμο, φροντίδα, εσωτερικό κίνητρο, πρωτοβουλία, προσπάθεια, βούληση κ.λπ. να πρέπει περάσει από την δική μας κρίση, αξιολόγηση, επιβράβευση; Είναι σαν να μην έχουμε πίστη στην ίδια του την κρίση. Το μικρό παιδί που κατεβαίνει από την τσουλήθρα, στρέφει όλη του την προσοχή στα μάτια και τη φωνή της μαμάς του που είναι υπερχαρούμενη και φωνάζει «Μπράβο κατέβηκες την τσουλήθρα!», όχι στη χαρά που νιώθει μέσα του, όχι στις δεξιότητες ισορροπίας που βελτιώνει, όχι στο σώμα του ή στο πώς θα πιάνεται, όχι στον φόβο που καταφέρνει να δαμάσει, ούτε στον ενθουσιασμό που θα το κάνει να ξαναπροσπαθήσει. Την κοιτάζει συνέχεια και περιμένει το μπράβο της ξανά και ξανά και με όλο και μεγαλύτερη ένταση και αλίμονο αν αυτή σταματήσει να το λέει και γυρίσει να μιλήσει σε κάποιον άλλο. Χρειάζεται επομένως να είμαστε πολύ προσεκτικοί γιατί όπως φαίνεται από τις έρευνες ο έπαινος εύκολα μπορεί να αποπροσανατολίσει ένα παιδί, να δημιουργήσει προβλήματα ή και να ενισχύσει αυτά που επιδιώκει να αποτρέψει. ΤΙ ΣΥΜΒΑΙΝΕΙ ΣΤΗΝ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ Ο έπαινος και η επιβράβευση (όπως και η τιμωρία):
Γενικά ο έπαινος δημιουργεί εξωγενή κίνητρα στα παιδιά αντί για εσωτερικά, και η έντασή του χρειάζεται να αυξάνεται όλο και πιο πολύ με την πάροδο του χρόνου για να τα ικανοποιεί. Εάν αυτό είναι κάτι που ΔΕΝ θέλουμε, τότε πρέπει να κάνουμε και τις αντίστοιχες επιλογές. Εάν δεν μπορούμε να αποχωριστούμε το μπράβο από τη ζωή μας, ας σκεφτούμε γιατί συμβαίνει αυτό και ας δούμε για άλλη μια φορά αν ο τρόπος που εμείς έχουμε μεγαλώσει (δηλαδή με επιβράβευση, επαίνους, βραβεία, δώρα κ.λπ.), βγαίνει ως αυτοματισμός στον τρόπο που φερόμαστε στα παιδιά μας. ΤΙ ΜΠΟΡΟΥΜΕ ΝΑ ΚΑΝΟΥΜΕ ΔΙΑΦΟΡΕΤΙΚΟ; Αληθινή ιστορία: Ο γιος μου (2,5 χρόνων) μου λέει ενθουσιασμένος «μαμά πήγα μόνος μου στο μπάνιο!» Εγώ μόλις έχω ακούσει και διαβάσει για τις επιπτώσεις του επαίνου και προσπαθώ να καταπνίξω το αυτόματο, τεράστιο «μπράβο αγόρι μου, τι καλό παιδί που είσαι!» που με κυριεύει. Καταφέρνω τελευταία στιγμή να πω «και πώς σου φάνηκε;» με έναν συγκρατημένο ενθουσιασμό. Η απάντησή του όμως με καθησύχασε αφού με μεγάλη χαρά μου είπε «ήταν τέλεια!». Εκείνη τη στιγμή βίωσα βαθιά μέσα μου το τι σημαίνει να αφήνουμε το παιδί να βιώνει τα δικά του συναισθήματα και να μην τα «κλέβουμε» και τα κάνουμε δικά μας. Στην συνέχεια, όλα εξελίχθηκαν ομαλά. Ποτέ δεν χρειάστηκε να με ενημερώνει -κάθε φορά που πήγαινε στην τουαλέτα- για να δει την δική μου χαρά ή για να πάρει αυτοκολλητάκι (ομολογώ ότι τα είχα έτοιμα) αλλά του αρκούσε η δική του αίσθηση χαράς και περηφάνειας που μπορούσε να φροντίζει κάποιες από τις ανάγκες του μόνος. Άλλες καθημερινές ιστορίες: Στο παιδί που βουρτσίζει τα δόντια αντί για «Μπράβο που βούρτσισες τα δόντια σου!» μπορούμε να πούμε κάτι σαν «βλέπω το έκανες με μεγάλη προσοχή!» ή «είδα ότι έκανες κυκλικές κινήσεις!» κλπ. Τονίζουμε και πάλι ότι αυτό είναι κάτι που έκανε για τον εαυτό του και όχι κάτι που πρέπει να περάσει από τη δική μας αξιολόγηση ή που θα πρέπει να το ανταμείψουμε γι’ αυτό. Ένα παιδί (π.χ. 15 μηνών) κατεβαίνει μια τσουλήθρα με ένα μεγάλο χαμόγελο. Είναι ήδη ευχαριστημένο με τον εαυτό του και αισθάνεται χαρούμενο. Γιατί να θέλουμε να στρέψουμε την εστίασή του σε εμάς; Δεν είναι για εμάς, είναι για αυτό. Αν θέλουμε να σχολιάσουμε το γεγονός, είναι εξίσου εύκολο να πούμε «σου αρέσει πολύ να κατεβαίνεις την τσουλήθρα!» ή «βλέπω κρατιέσαι πολύ σφιχτά!». Έτσι διατηρεί την εμπειρία και τη χαρά του αλλά και παίρνει μία ανατροφοδότηση για κάτι που μπορεί να εξελίξει (π.χ. το κράτημά του). Επομένως είναι σημαντικό να δίνουμε βάση στην ενθάρρυνση και όχι στην επιβράβευση. ΠΩΣ ΜΠΟΡΟΥΜΕ ΝΑ ΕΝΘΑΡΡΥΝΟΥΜΕ ΤΑ ΠΑΙΔΙΑ; Όταν χρειάζεται ή όταν μας το ζητάει ένα παιδί μπορούμε να το ενθαρρύνουμε περιγράφοντας αυτό που βλέπουμε χωρίς γενικεύσεις π.χ.:
Μπορούμε ακόμα να ρωτήσουμε το παιδί για το πώς ένιωσε ή τι σκέφτεται π.χ.:
Τέλος ίσως να μην χρειάζεται να σχολιάσουμε καθόλου. Ας αφήσουμε το παιδί να αναπτύξει την «εσωτερική του φωνή» χωρίς τον δικό μας «εξωτερικό θόρυβο» Εάν πραγματικά θελήσει τη γνώμη μας, τότε θα μας τη ζητήσει και αν είναι η γνώμη μας που ζητάει και όχι ο έπαινος, τότε αυτά που θα εισπράξει θα είναι πιο ουσιαστικά. Ας δούμε και ας σεβαστούμε το παιδί σαν ένα μικρό δημιουργό ή έναν «ποιητή» αφού προσπαθεί να δημιουργήσει, να οικοδομήσει, να χτίσει, να ποιήσει την προσωπικότητά του και ας σκεφτούμε ότι ποτέ κανένας ποιητής δεν έγραψε τα ποιήματά του για να πάρει το βραβείο ποίησης αλλά μόνον επειδή αυτό του πρόσταζε η ψυχή του!
Η τιμωρία είναι μια λέξη γνωστή σε όλους μας και όταν μιλάμε για αυτήν όλοι φέρνουμε στο νου μας κάποιες εικόνες από διάφορες ήπιες ή λιγότερο ήπιες μορφές της. Photo by Juan Encalada on Unsplash Οι πιο συχνές μορφές που η τιμωρία χρησιμοποιείται σαν μέσο διαπαιδαγώγησης όταν παρατηρείται ανυπακοή ή κάποια κακή συμπεριφορά είναι οι σωματικές τιμωρίες , ο αποκλεισμός από προνόμια όπως π.χ. πρόσβαση στην τηλεόραση, σε παιχνίδια κλπ. και η τεχνική του διαλείμματος (time out) δηλ. η απομάκρυνση του παιδιού από την ομάδα ή από τις δραστηριότητες της. Υπάρχουν όμως και δεκάδες άλλες μορφές τιμωρίας όπως ο εκφοβισμός π.χ. αν δεν έρθεις μαζί μου θα έρθει ο παλιατζής, η μάγισσα κλπ ή αν δεν φας το φαΐ σου θα σε πάμε στο νοσοκομείο, ή αν σκαρφαλώσεις θα πέσεις και θα σου κάνει ο γιατρός ένεση, ή ο συναισθηματικός εκφοβισμός π.χ. όταν δεν με ακούς δεν σε αγαπάω, ή όταν το παιδί μας δεν κάνει αυτό που θέλουμε κι εμείς θυμώνουμε, κλαίμε κ.τ.λ. Τέλος υπάρχουν και οι συνέπειες που η έννοιά τους συνήθως παρεξηγείται και καταλήγουν να μην είναι τίποτε άλλο παρά τιμωρίες π.χ. αν δεν φας το κουνουπίδι, δεν θα πάμε στο πάρκο. Στις μέρες μας έχουν προκύψει και άλλες σύγχρονες μορφές τιμωρίας όπως η θετική τιμωρία, η καρέκλα της Σιωπής και «ων ουκ έστιν αριθμός». Πολλοί συνδέουν την έννοια της πειθαρχίας και της υπακοής με την τιμωρία σκεφτόμενοι ότι όταν ένα παιδί δεν υπακούει τότε η μόνη λύση είναι η τιμωρία. Το κυριότερο επιχείρημα είναι ότι η τιμωρία λειτουργεί αφού κάνει το παιδί να υπακούσει. Οι έρευνες (και η εμπειρία όλων μας) όμως μας έχουν δείξει ότι η τιμωρία δεν εξαλείφει μια συμπεριφορά, απλώς την καταστέλλει (για μεγάλο ή μικρό χρονικό διάστημα) καθώς και ότι η τιμωρία δεν είναι κατ' ανάγκην αποτρεπτικό μιας πράξης αλλά συχνά είναι ενισχυτικό της πράξης αυτής. Η επίδραση που έχει η τιμωρία στην ζωή των παιδιών είναι τεράστια. Τα κυριότερα αποτελέσματα της τιμωρίας είναι δύο:
Συμπερασματικά μπορούμε να πούμε ότι οι τιμωρίες διαμορφώνουν παιδιά με αδύναμους χαρακτήρες που δεν μαθαίνουν να εμπιστεύονται την κρίση τους αλλά συνηθίζουν να δρουν και να αποφασίζουν κάτω από τον φόβο και την επιβολή. Γνώμη μου είναι ότι κανένας γονιός -αν κοιτάξει βαθιά μέσα του- δεν θέλει να επιβάλει τιμωρίες. Αναρωτιέται κανείς λοιπόν γιατί είναι τόσο δημοφιλείς; Ας μην ξεχνάμε ότι η έννοια της τιμωρίας είναι βαθιά ριζωμένη στους περισσότερους από εμάς αφού ήταν η πιο συνηθισμένη μορφή σωφρονισμού είτε στο σπίτι είτε/και στο σχολείο. Ασχέτως του αν πειθαρχήσαμε ή όχι, σίγουρα αν ψάξουμε θα βρούμε κάποια υπολείμματα θυμού, αδικίας, ντροπής, απόρριψης κλπ. που θα μας κάνουν να νιώθουμε άβολα ακόμα και τώρα. Ίσως η τόσο ευρεία χρήση της τιμωρίας να εξηγεί πολλά από τα χαρακτηριστικά της σύγχρονης κοινωνίας μας. Έχουμε συνηθίσει με ευκολία να κάνουμε τα πράγματα που μας επιβάλουν οι απαγορεύσεις, η αστυνόμευση, τα πρόστιμα και άλλες φορές ο φόβος ή οι απειλές (πόσο επίκαιρο ακούγεται αυτό) και πολύ σπανιότερα αφηνόμαστε να αποφασίζουμε ελεύθερα ή να κάνουμε κάτι βασισμένοι στην κρίση μας και στο γενικό καλό. Η δική μου εμπειρία λέει ότι ενώ κανένας μας δεν θέλει την τιμωρία, πολλές φορές μας βγαίνει αυθόρμητα να την χρησιμοποιήσουμε γιατί δεν γνωρίζουμε άλλες εναλλακτικές. Κάποιοι άλλοι γονείς επίσης προσπαθώντας να αποφύγουν με κάθε τρόπο την τιμωρία (και επειδή δεν ξέρουν άλλες εναλλακτικές), καταλήγουν στην απόλυτη ελευθερία, κάτι που επίσης δεν βοηθάει τα παιδιά όταν δεν έχουν τις δεξιότητες και την ωριμότητα να την διαχειριστούν. Τί μπορούμε να κάνουμε; Καταρχήν λέμε ΟΧΙ σε κάθε είδους τιμωρία και αλλάζουμε τον τρόπο που βλέπουμε το παιδί. Σταματάμε να σκεφτόμαστε «είναι κακό παιδί γιατί φωνάζει, χτυπάει, δαγκώνει, σπάει πράγματα κλπ» και δίνουμε προσοχή στο ότι ΚΑΘΕ ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΑ ΕΙΝΑΙ ΠΡΟΣΠΑΘΕΙΑ ΓΙΑ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑ! Κάθε στιγμή που ένα παιδί χτυπάει φωνάζει, κλαίει, δεν τρώει κλπ. προσπαθεί να μας πει κάτι και όλη μας η προσπάθεια χρειάζεται να επικεντρωθεί στο να βρούμε τί είναι αυτό που προσπαθεί να μας πει ή να κάνει και όχι στο ποια θα είναι η πιο κατάλληλη τιμωρία για να το συνετήσουμε. Τα πράγματα που προσπαθεί να μας πει ένα παιδί με την συμπεριφορά του είναι πολύ συγκεκριμένα:
Η τιμωρία έχει σχέση με το πώς χρησιμοποιούμε την δύναμή μας απέναντι στο παιδί ενώ αυτό που πρέπει να επιδιώκουμε είναι το πως θα ενθαρρύνουμε την συνεργασία μας με το παιδί. Αντί για «επειδή κάνεις αυτό θα πάθεις εκείνο» μπορούμε να σκεφτόμαστε «μου δείχνει ότι κάτι δεν λειτουργεί, τί μπορούμε να κάνουμε γι’ αυτό;». Όταν προσπαθούμε να επιβάλουμε τη θέλησή μας στο παιδί τότε δεν υπάρχει συνεργασία. Αντίθετα αν γνωρίζουμε τις αναπτυξιακές ανάγκες του και λειτουργούμε συνειδητά τότε εμπνέουμε και το παιδί μας να συνεργαστεί και να δράσει υπεύθυνα. Στη συνεργασία υπάρχει κοινός στόχος. Δεν είναι τυφλή υπακοή στο θέλημά μας για να μην υποστεί τις συνέπειες. Δεν μπορούμε να υποχρεώσουμε κάποιον να συνεργαστεί αλλά μπορούμε να τον εμπνεύσουμε και να του τραβήξουμε το ενδιαφέρον. Αντί για «αν δεν φτιάξεις το δωμάτιό σου δεν θα δεις τηλεόραση» μπορούμε να αλλάξουμε την δυναμική λέγοντας π.χ. «βλέπω χρειαζόμαστε ένα σχέδιο για το πως θα μπούνε τα πράγματα στη θέση τους. Τί σκέφτεσαι γι’ αυτό;». Το πρώτο εμπεριέχει επιβολή εξουσίας, το δεύτερο θέτει το ζήτημα προς διερεύνηση εμπλέκοντας και την άποψη του παιδιού. Ας δούμε πόσο διαφορετικές συνθήκες δημιουργεί η τιμωρία σε σχέση με τη συνεργασία:
Αυτό που προσπαθούμε είναι να εμπνέουμε τα παιδιά μας με αυθεντικά κίνητρα και όχι να τα ακινητοποιούμε με απειλές και φόβο. Ας δούμε αναλυτικά ένα παράδειγμα που πολλές φορές φέρνει αμηχανία στους γονείς και μπορεί να καταφύγουν σε κάποιου είδους τιμωρία: Το 2 χρόνων παιδί μας σπρώχνει ένα άλλο παιδί που έχει έρθει για να παίξει σπίτι μας.
Τα παραπάνω είναι ένα παράδειγμα του πώς μπορούμε να διαχειριστούμε μία κατάσταση χωρίς θυμό, ένταση ή τιμωρίες αλλά δείχνοντας κατανόηση και εμπνέοντας την επικοινωνία και τη συνεργασία. Χρειαζόμαστε λίγες γνώσεις, καλή παρατήρηση και την πίστη ότι το παιδί μας μπορεί να τα καταφέρει. Δημιουργώντας ένα ασφαλές και οικείο περιβάλλον που καλύπτει τις αναπτυξιακές ανάγκες για κίνηση, επικοινωνία, τάξη και ανεξαρτησία μπορούμε πολλές φορές να προλάβουμε την λάθος συμπεριφορά (πρόληψη αντί θεραπείας) και να ενθαρρύνουμε την συνεργασία. Αποτέλεσμα θα είναι να μεγαλώνουμε παιδιά με δυνατές προσωπικότητες και υγιή σε σώμα, μυαλό και πνεύμα.
Προσπαθείστε να σχηματίσετε μια νοητή εικόνα του τί σημαίνει για εσάς «κακό παιδί». Μπορείτε να σημειώσετε κάποια χαρακτηριστικά σε ένα χαρτί. Μήπως είναι το παιδί που σπρώχνει, χτυπάει, δαγκώνει, φτύνει; Μήπως το παιδί που ουρλιάζει αν δεν γίνεται πάντα το δικό του ή που δεν θέλει να ντυθεί, να πλύνει τα χέρια του, να φάει φρούτα, να πει ευχαριστώ, συγγνώμη, να κάτσει ήσυχα; Μήπως το παιδί που όλο κλαίει, γκρινιάζει, πέφτει και χτυπάει; Η αλήθεια είναι οτι καθένας από εμάς αντιλαμβάνεται διαφορετικά την έννοια του «κακού παιδιού». Photo by Daiga Ellaby on Unsplash Αν λέγαμε ότι «κακό παιδί» είναι το παιδί που δεν φέρεται καλά που έχει δηλαδή μία κακή συμπεριφορά, νομίζω ότι αυτή είναι μία περιγραφή με την οποία θα συμφωνούσαν οι περισσότεροι. Σύμφωνα με την βιολογία αλλά και το λεξικό, συμπεριφορά είναι ο τρόπος με τον οποίο ένα σύστημα ή ένας οργανισμός αντιδρά στα ερεθίσματα που δέχεται από το περιβάλλον του! Και έτσι αλλάζει όλη η οπτική μας περί «κακών» παιδιών. Όπως δεν μπορούμε να πούμε για ένα ψάρι που χτυπιέται έξω από το νερό ότι είναι ένα κακό ψάρι έτσι δεν μπορούμε να μιλάμε για καλά και κακά παιδιά αλλά μιλάμε για την αντίδραση τους σε ένα κατάλληλο ή σε ένα μη κατάλληλο περιβάλλον. Όταν αναφερόμαστε στο περιβάλλον των παιδιών, αναφερόμαστε σε δύο τομείς:
Δεν πρέπει να υποτιμάμε τις δυνάμεις του παιδιού. Τα παιδιά έχουν μία ορμή να αναπτυχθούν με υγεία και έναν εσωτερικό δάσκαλο που τα βοηθάει σε αυτό. Αυτός ο εσωτερικός δάσκαλος είναι που βοηθάει όλα τα παιδιά του κόσμου να μάθουν να θηλάζουν, να περπατάνε, να κατακτήσουν την μητρική τους γλώσσα (χωρίς εμείς να τους έχουμε μάθει ούτε έναν κανόνα γραμματικής) κ.ο.κ. Αυτός ο εσωτερικός δάσκαλος τα βοηθάει να ξέρουν τί είναι καλό για την ανάπτυξή τους και τι όχι. Όσο μικρότερα είναι τα παιδιά τόσο πιο ξεκάθαρα νιώθουν μέσα τους το τι τα βοηθάει και τι τα εμποδίζει να αναπτυχθούν φυσιολογικά όμως, όσο μεγαλώνουν μπορεί να συμβιβαστούν και να προσαρμοστούν σε όλα και έτσι μπορεί να αλλοιωθεί το πρότερο σωστό τους κριτήριο για το τί είναι υγιές και τί όχι. Όταν το ανθρώπινο ή το φυσικό περιβάλλον δεν ενθαρρύνει την φυσιολογική ανάπτυξη των παιδιών, τότε αυτά θα αντιδράσουν με δύο βασικούς τρόπους: Επιθετικά. Μπορεί να φωνάζουν, να χτυπιούνται, να έχουν θυμό, ένταση, να κάνουν επικίνδυνα πράγματα κ.ά. Παθητικά. Μπορεί να μοιάζουν υποταγμένα, να είναι άτονα, αδύναμα, να μην έχουν επιθυμία να κάνουν πράγματα, να βαριούνται, να φοβούνται πολύ κ.ά. Αυτός ο τρόπος αντίδρασης χρειάζεται ιδιαίτερη προσοχή γιατί κάποιες φορές μπορεί να περάσει απαρατήρητος και να νομίζουμε ότι έχουμε να κάνουμε με ένα πολύ ήρεμο, ή ντροπαλό ή «καλό» παιδί ενώ στην ουσία να είναι ένα παιδί σε παραίτηση. Όταν βλέπουμε τέτοιες συμπεριφορές πρέπει να θυμόμαστε ότι τα παιδιά δεν προσπαθούν να μας εκνευρίσουν ή για να μας φέρουν σε απελπισία αλλά θέλουν να μας δείξουν ότι κάτι στο περιβάλλον τους τα εμποδίζει να αναπτυχθούν φυσιολογικά. Η Μαρία Μοντεσσόρι, τόνιζε οτι ο ρόλος μας ΔΕΝ είναι να διαμορφώσουμε το παιδί αλλά, να διαμορφώσουμε το περιβάλλον που θέλουμε το παιδί να αφομοιώσει, να παρατηρήσει και να μιμηθεί: «Η δουλειά του ενήλικου, είναι να τελειοποιήσει το περιβάλλον, αλλά το παιδί δουλεύει για να τελειοποιήσει τον εαυτό του». Τί πρέπει επομένως να έχουμε στο νου μας για να είναι κατάλληλο το περιβάλλον των παιδιών μας; (Αναφέρομαι στις ηλικίες 0-6 χρόνων. Αντίστοιχα πράγματα ισχύουν για όλες τις ηλικίες, με κάποιες διαφοροποιήσεις αλλά θα ήταν σχεδόν αδύνατον να αναφερθώ σε όλα). 1. Το ανθρώπινο περιβάλλον. Λειτουργούμε πάντα ως μοντέλο για τα παιδιά, είμαστε το πρότυπό τους. Εμείς είμαστε αυτοί που θα μιμηθούν και εμείς αποφασίζουμε σε ποιά ερεθίσματα θα εκτεθούν. Έχουμε ακούσει πάρα πολλές φορές ότι τα παιδιά είναι σφουγγάρια επομένως:
2. Το φυσικό περιβάλλον. Το περιβάλλον στο οποίο ζουν και αναπτύσσονται τα παιδιά, χρειάζεται να καλύπτει τις εξής πέντε αναπτυξιακές ανάγκες τους (σε επόμενο άρθρο θα αναφερθούμε εκτενέστερα σε αυτές):
Η Μαρία Μοντεσσόρι λέει: «Το παιδί υπακούει πάντα εκτός αν ο ενήλικος του ζητήσει να απαρνηθεί τους αναλλοίωτους νόμους που το διαπλάθουν. Είναι σαν να του ζητούσαν να σταματήσει την εποχή της οδοντοφυίας του, τα δόντια του να βγουν...». Ας επαναπροσδιορίσουμε λοιπόν τον τρόπο που βλέπουμε την συμπεριφορά των παιδιών (θυμηθείτε το χαρτάκι που σημειώσατε στην αρχή) και κάθε φορά που μας προβληματίζει κάτι ας εξετάζουμε: - Αρχικά το ρόλο του εαυτού μας. Μήπως οι δικές μας αδυναμίες, αντοχές, συμπεριφορές είναι αυτές που δημιούργησαν την κατάσταση ή αυτές που χρειάζονται βελτίωση; - Στη συνέχεια (εάν δεν λυθεί το πρόβλημα) ας εξετάσουμε εάν κάποια από τις πέντε ανάγκες τους καταπιέστηκε. - Τέλος αρκεί να σκεφτούμε τί χρειάζεται να αλλάξουμε στο περιβάλλον ώστε να μην ξανασυμβεί κάτι αντίστοιχο π.χ. να μην φωνάζουμε όταν είμαστε θυμωμένοι, να βγάζουμε το παιδί από το καρότσι όταν θέλει να περπατήσει, να το κοιτάμε στα μάτια όταν μιλάμε και όχι με γυρισμένη την πλάτη πλένοντας τα πιάτα, να βάλουμε ένα κάλυμμα στον καναπέ αντί να λέμε μην κάτσεις εκεί, να του δείξουμε πώς να αγγίζει το αδελφάκι του, πώς να εκτονώνει την ενέργειά του, να του δώσουμε περισσότερη ανεξαρτησία και τόσα άλλα! Χρειάζεται να είναι ξεκάθαρο όμως ότι μιλάμε για την κάλυψη όλων των αναπτυξιακών αναγκών των παιδιών και όχι όλων των «θέλω» τους. Υπάρχει μία θεμελιώδης διαφορά: Οι ανάγκες μπορούν να καλυφθούν, τα «θέλω» όμως όχι. Στην αρχή χρειάζεται συνειδητή προσπάθεια, με τον καιρό όμως γίνεται πολύ πιο εύκολα, σχεδόν αυτόματα η επίλυση των προβλημάτων και όσο πιο κατάλληλο γίνεται το περιβάλλον τόσο θα εκλείπουν και οι αρνητικές αντιδράσεις. Τα παιδιά που μεγαλώνουν σε ένα περιβάλλον προετοιμασμένο κατάλληλα ώστε να καλύπτει τις ανάγκες τους, μας εκπλήσσουν. Τα βλέπουμε να μεταμορφώνονται, να γίνονται χαρούμενα, ευτυχισμένα, να αγαπάνε τη δραστηριότητα, την συγκέντρωση, την ησυχία, την τάξη, την ανεξαρτησία, να παίρνουν πρωτοβουλίες, να ξεπερνάνε εύκολα τις δυσκολίες ή τις αποτυχίες, να έχουν αυτοέλεγχο, να είναι υπάκουα, κοινωνικά, να συμπονούν, να βοηθούν, να νοιάζονται και με δύο λόγια να έχουν ισορροπία στην ανάπτυξη του σώματος, του μυαλού και του πνεύματός τους. Σε κάποιους θα φανούν υπερβολικά χαρίσματα όλα αυτά για ένα παιδί αλλά για εμάς που τα βλέπουμε συνεχώς στις τάξεις μας, είναι αυτό που η Μαρία Μοντεσσόρι ονόμασε το «άγνωστο παιδί» και αυτό που περιγράφουμε και πιστεύουμε ότι είναι η πραγματική φύση των παιδιών όλου του κόσμου. Τη Λιάνα Χαρίση μπορείτε να τη βρείτε στο www.facebook.com/lianaswonder Μην διστάσετε να μας στείλετε σχόλια ή ερωτήσεις για περισσότερες πληροφορίες και διευκρινήσεις πάνω στο άρθρο
«Γιατί να γιορτάσουμε το Πάσχα φέτος;» με ρώτησε κάποια φίλη. Με αφορμή αυτό θα ήθελα να σας μεταφέρω κάποιες σκέψεις μου για τις γιορτές γενικότερα αλλά και για το Πάσχα. Image from rawpixel.com Οι ανθρωπολογικές μελέτες δείχνουν οτι είναι βαθιά ανάγκη του ανθρώπου να σηματοδοτεί τη ζωή και την καθημερινότητά του. Γι’ αυτό οι άνθρωποι πάντα ήθελαν και πάντα θα θέλουν να σηματοδοτούν με γιορτές, τελετές ή ιεροτελεστίες τις εναλλαγές των εποχών, τον χρόνο, τη γέννηση, το θάνατο, τις σχέσεις κλπ. Με τις γιορτές αποκτούμε μία κοινωνική ταυτότητα, νιώθουμε ότι ανήκουμε σε μία ομάδα, ότι συνυπάρχουμε, σχετιζόμαστε ή και ταυτιζόμαστε με άλλους ανθρώπους. Αυτό φυσικά συμβαίνει όταν συμμετέχουμε σε γιορτές που έχουν σχέση με κάτι που σεβόμαστε, εκτιμάμε και πιστεύουμε. Δεν πρέπει λοιπόν, να απαξιώνουμε, να προσπερνάμε ή να μειώνουμε τις γιορτές αλλά να προσπαθούμε με τον τρόπο που τις γιορτάζουμε να αντιπροσωπεύουν εμάς και τις αξίες μας. Οι γιορτές λοιπόν, αντιπροσωπεύουν τις αξίες που έχουμε και τα παιδιά μάς «αναγκάζουν» να τις θυμηθούμε αλλά και να τις επαναπροσδιορίσουμε. Συνήθως, με τον ερχομό ενός παιδιού η ανάγκη της σηματοδότησης και του εορτασμού ξυπνάει μέσα μας (ο πρώτος του μήνας, το πρώτο δοντάκι, το πρώτο του βήμα). Όπως πάντα, αυτό το «αδύναμο», καινούριο πλάσμα μάς ταρακουνάει! Τα παιδιά μάς βοηθούν να λειτουργήσουμε πιο συνειδητά αφού μας κάνουν να σκεφτούμε:
Όταν ζούμε σύμφωνα με τις αξίες μας στην πράξη, τότε αυτές γίνονται οι αρετές μας και τελικά γίνονται αυτό που είμαστε και αυτό που αντανακλούμε γύρω μας. Τί μας προσφέρουν οι γιορτές - τελετές;
Φέτος περνάμε την περίοδο του Πάσχα με έναν πρωτόγνωρο τρόπο. Απαγορεύεται να πάμε στο χωριό, να φάμε με την ευρύτερη οικογένεια, να πάμε εκκλησία κλπ. Τα καλά νέα όμως είναι οτι τίποτα δεν μπορεί να μας απαγορεύσει τις αξίες μας και τίποτα δεν μπορεί να μας εμποδίσει να το σηματοδοτήσουμε με έναν ουσιαστικό τρόπο. Photo by Rodion Kutsaev on Unsplash Εάν λοιπόν θέλουμε να γιορτάσουμε το Πάσχα ας σκεφτούμε: Ποιο κομμάτι θέλουμε να τονίσουμε; Τί μας έχει αγγίξει; Σε όλα σχεδόν τα μέρη της γης γιορτάζεται το Πάσχα. Ο καθένας μας μπορεί να ταυτιστεί με κάτι (ακόμα κι αν δεν είναι χριστιανός ή αν δεν θέλει να ακολουθήσει κάποια ελληνικά έθιμα). Μπορούμε να μιλήσουμε στα παιδιά κάτω των 6 ετών για την αναγέννηση της φύσης, για τον κύκλο της ζωής, για τις παραδόσεις, για την οικογένεια, για το χωριό κ.ά. Μπορούμε να φτιάξουμε πασχαλινά κουλούρια, να μάθουμε να διπλώνουμε τις πετσέτες στο τραπέζι σαν κουνελάκια, να φτιάξουμε κάρτες και να τις αφήσουμε στις εισόδους των γειτόνων, να μάθουμε ένα παραδοσιακό τραγούδι και να το πούμε στην γιαγιά από το τηλέφωνο και τόσα άλλα. Εάν πιστεύουμε π.χ. στην Ορθοδοξία μπορούμε να μιλήσουμε για την συγχώρεση και την αγάπη για τα οποία μίλησε ο Χριστός. Προσοχή στα παιδιά κάτω των 6 ετών, μιλάμε πάντα για χειροπιαστά πράγματα που μπορούν να καταλάβουν μέσα από τις δικές τους εμπειρίες της καθημερινότητας. Δεν αναφέρουμε ακόμα, λεπτομέρειες όπως η Σταύρωση, η Ανάσταση, ο συμβολισμός των κόκκινων αυγών κλπ. αλλά μπορούμε να τους αναφέρουμε οτι η γιαγιά θέλει να ανάβει ένα καντηλάκι, να ακούει ύμνους και να βάφει τα αυγά κόκκινα γιατί αυτό την κάνει να νιώθει όμορφα. Όσο πιο μεγάλα είναι τα παιδιά μας τόσο πιο βαθιά μπορούμε να μπούμε στα διάφορα θέματα. Σε παιδιά 6-12 χρόνωνμπορούμε να μιλήσουμε για τη φιλία, τη μετάνοια, τις σχέσεις δάσκαλου- μαθητή, την αναποφασιστικότητα, για τις θρησκείες στον κόσμο, για τα διαφορετικά έθιμα, για το πώς αντιμετωπίζουν οι διάφοροι πολιτισμοί τον θάνατο, να μιλήσουμε για τις διάφορες τελετουργίες και τον συμβολισμό τους, για τον κύκλο της σελήνης, για τους Ρωμαίους, τη Βυζαντινή μουσική κ.ά. Με τους έφηβους μπορούμε να μιλήσουμε για τα μεγάλα ανθρώπινα ερωτήματα όπως η προδοσία, η συγχώρεση, η πίστη, ο Θεός, οι συμβολισμοί, η αποποίηση ευθυνών, η φιλαργυρία, η ανάσταση, τί σημαίνει οπαδός, αίρεση, η θέση της γυναίκας εκείνη την εποχή και είναι μια εξαιρετική ευκαιρία για να μιλήσουμε για το τι σημαίνει για εμάς ο θρήνος, το πένθος, η συντριβή, η περισυλλογή, η ανάσταση. Τα θέματα που μπορούμε να διαλέξουμε είναι ανεξάντλητα γι΄αυτό πρέπει να επιλέξουμε θέματα κοντά στα ενδιαφέροντα των παιδιών, που θα μας δώσουν ευκαιρίες να προβληματιστούμε και να μιλήσουμε για τις αρχές και τις αξίες μας. O διάλογος, η έρευνα και η καταγραφή είναι τα πολυτιμότερα εργαλεία και βοηθούν τα παιδιά να δομήσουν δυνατές απόψεις και προσωπικότητες. Τα παιδιά (σε όλες τις ηλικίες) μπορούνε να πούνε ή να κάνουνε λίστες με το τί θα ήταν σημαντικό να περιλαμβάνει ο φετινός πασχαλινός εορτασμός (δεδομένων των συνθηκών που υπάρχουν). Μπορούμε επίσης να συζητήσουμε ιδέες για το πώς μπορούμε να δείξουμε την αγάπη μας στους συγγενείς και φίλους που δεν μπορούμε να συναντήσουμε ή σε αυτούς που δεν μπορούν να γιορτάσουν. Όταν συμπεριλαμβάνουμε τα παιδιά μας στην λήψη τέτοιων αποφάσεων το αποτέλεσμα είναι πάντα εκπληκτικό και συγκινητικό! Ακόμα μπορούμε να μιλήσουμε για παλιότερες γιορτές, για το τί μας άρεσε σε αυτές αλλά και το τί θέλουμε να αποφύγουμε (π.χ. ένταση, φασαρία, κούραση, υπερβολικό φαΐ κλπ.). Καλό είναι να ξεφεύγουμε από την εμπορευματοποίηση της γιορτής και στις μέρες μας- ευτυχώς- αυτό είναι πιο εύκολο. Σε κάθε εορτασμό χρειάζεται να μπορούν να συμμετέχουν όλοι και να αντιμετωπίζονται οι ανάγκες όλων με κατανόηση και σεβασμό. Για να τα καταφέρουμε όλα αυτά, μια καλή τεχνική είναι να κλείσουμε τα μάτια και να φανταστούμε πώς θέλουμε να είναι η γιορτή μας, τι ατμόσφαιρα θέλουμε να υπάρχει, ως αίσθηση, να το νιώσουμε σαν να βλέπαμε μία ταινία. Ας αφιερώσουμε λίγα λεπτά για να το κάνουμε όσο πιο ρεαλιστικό γίνεται με χρώματα μυρωδιές, ήχους (και ας αγνοήσουμε για λίγο τα άγχη μας). Τότε θα αναδειχθούν οι αξίες της οικογένειάς μας και οι ποιότητες που θέλουμε να έχει η γιορτή αλλά και η ζωή μας γενικότερα. Ας αναρωτηθούμε λοιπόν ποιες ποιότητες- αρετές θα θέλαμε για το παιδί μας π.χ. να είναι χαρούμενο, τίμιο, ειλικρινές, δίκαιο, παθιασμένο, να έχει σεβασμό, καλοσύνη, συμπόνια, ευθύνες, γαλήνη, ψυχική ανθεκτικότητα κ.ο.κ. κι ας ζήσουμε τις μέρες μας -γιορτινές και μη- σύμφωνα με αυτές. ΕΥΧΟΜΑΙ ΣΕ ΟΛΟΥΣ ΜΑΣ ΚΑΛΟ ΠΑΣΧΑ
Μην διστάσετε να μας στείλετε σχόλια ή ερωτήσεις για περισσότερες πληροφορίες και διευκρινήσεις πάνω στο άρθρο |
Archives
November 2020
Categories |